Verbinden met boeken
[Recensie] De Amerikaans-Franse Janet Skeslien Charles debuteerde met De bibliotheek van Parijs kreeg ze tijdens haar werk als programma manager toen ze onderzoek deed naar de geschiedenis van The American Library in Paris.
“Haar naam was mevrouw Gustafson en ze woonde naast ons. Mensen noemden haar ‘de Oorlogsbruid’. Iedereen weet dat een bruid een bruidegom moet hebben, maar haar man was allang dood. Ze sprak vloeiend twee talen, hoewel ze meestal met niemand praatte. Ze woonde hier al sinds 1945, maar ze zou altijd worden beschouwd als de vrouw die ergens anders vandaan kwam.”
Dit schrijft Lucy, het buurmeisje van mevrouw Gustafson in Froid, Montana USA, 1983. Wanneer de moeder van Lucy overlijdt komt ze meer en meer in contact met haar buurvrouw. Een schoolopdracht brengt hen nauwer bij elkaar: Lucy gaat een interview afnemen van mevrouw Gustafson die als Odile Souchet het levenslicht zag.
Tegen de zin van haar vader, een politiecommandant in Parijs, komt haar droom uit: ze krijgt een baan in The American Library in Parijs. We zeggen en schrijven 1939. Het Verdrag van Versailles, nauwelijks twintig jaar eerder, had zeer zware gevolgen voor Duitsland, … en nu stonden de troepen van Hitler alweer bijna voor de poorten van Parijs, …
Odile voelt zich gelukkig: de geur van papier en boeken, haar collega’s en de vaste bezoekers van The Library werden al vlug een oase van geborgenheid en veiligheid. Maar het onvermijdbare wordt werkelijkheid: de Duitsers bezetten de Franse hoofdstad en de nazi-vlag wappert in de top van de Eifeltoren, … Ook de rust in de bibliotheek wordt gestoord en vele bekenden moeten vluchten: Joden en vreemdelingen vluchten de stad uit en wie niet wegkomt wordt onherroepelijk op transport gezet: een zeker dood tegemoet.
En toch valt The Library niet stil. De medewerkers blijven alert en elke mogelijkheid om leden van leesvoer te voorzien grijpen ze met beide handen: zij worden de helden van het geschreven woord!
Is dit een oorlogsboek? Geenszins. Het is een lofzang, een serenade, een ode aan boeken, welk genre dan ook. Het boek en de werknemers van de bibliotheek, samen met de vaste gasten staan centraal. De oorlog is een ongewenste gast, een storend element die de stilte van een ‘boekenpaleis’ ongevraagd komt verstoren.
De personages die de auteur opvoert zijn zonder meer op een zeer nauwkeurige manier gekozen en getypeerd. Niet zo evident om te werken met mensen uit verschillende lagen van de bevolking, diverse nationaliteiten. En ondanks dat er steeds rust moet heersen in een bibliotheek, lopen de ruzies soms wel eens hoog op, afgewisseld met humoristische en hilarische gebeurtenissen. Maar één belangrijk element hebben de personages gemeen: hun onvoorwaardelijke liefde voor boeken.
Toch mogen we niet over het hoofd zien dat de hoofdacteurs in de bibliotheek ook een privéleven hebben. Het is de kracht van de auteur om te beschrijven hoe zij allemaal met moeilijke, vaak indringende gebeurtenissen omgaan en hoe zij vaak hartverscheurende keuzes moeten maken binnen de relaties met hun dierbaren.
Enkele zinnen heeft Janet nodig om haar lezers in het verhaal te zuigen: het is zo moeilijk om dit boek weg te leggen. De vlotheid van haar pen, in duidelijke, klare taal en eenvoudige zinsconstructies blijken een sterk wapen te zijn om de continuïteit van het verhaal te garanderen. De keuze voor de twee belangrijkste verhaallijnen is een geslaagd handigheidje. De soepelheid waarmee de auteur overschakelt van het bezette Parijs naar het vredige stadje in Montana is verbluffend. Zonder langdradig of saai te worden, integendeel, kan Lucy, mede door stout speurwerk, het geheim “van de vrouw die ergens anders vandaan kwam” ontrafelen.
“Nu dwaalde ik door het huis, als een geest zonder iemand om bij rond te waren. Ik at alleen. Ik sliep alleen. Ik was het beu om alleen te zijn. In de kast staarde ik naar mijn sieradendoosje, waarin ik brieven had verstopt die ik niet had kunnen verbranden. Ik heb fouten gemaakt. Ik had geleerd, maar nooit snel genoeg. Als mijn leven een roman was geweest, vol hoofdstukken die zowel saai als opwindend, pijnlijk en grappig, tragisch en romantisch waren, dan was het nu tijd om over de laatste bladzijde na te denken. Ik was eenzaam. Kon er maar een eind aan mijn verhaal komen.”
De bibliotheek van Parijs is een boek over mensen, jonge mensen, die zich een tijdens een deel van hun leven hebben weggecijferd in dienst van andere mensen met dezelfde passie. Jonge mensen die stuk voor stuk in een moeilijke oorlogsperiode af te rekenen hadden met onbegrijpelijke situaties en gebeurtenissen, ook binnen hun eigen familie. Vaak kwamen zij in situaties terecht waarvan zij de geheimen een leven lang met zich mee hebben gedragen. Maar het is vooral een boek over boeken en hoe enthousiaste mensen die liefde voor boeken hebben gekoesterd in moeilijke omstandigheden. Het was hun roeping, hun onweerstaanbare dwang en plicht om te “ver-BINDEN-met-BOEKEN”.
Selma Soester verdient een dikke pluim voor de vertaling.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leescub van Alles
