"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Biesbosch

Handboek van een oer-Hollands landschap

[Recensie] De Biesbosch is het enige zoetwatergetijdengebied in Nederland maar het is als zodanig ook zeldzaam in de wereld. Dit boek De Biesbosch, geschreven door tal van deskundigen, is een eerbetoon aan dit prachtige landschap dat onze zorg meer dan waard is. Gelukkig zijn de omstandigheden na een minder goede periode ten goede gekeerd en zijn er de afgelopen tijd vele maatregelen gekomen die de rijke flora en fauna in dit gevarieerde gebied ten goede zijn gekomen. Daarom kan de ondertitel van dit boek dat op kloek formaat is uitgegeven, ook luiden Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water.

Het boek De Biesbosch begint met een beschrijving van geologische, historische en economische ontwikkelingen die allemaal hun stempel op dit gebied van ruim 10.000 hectare hebben gedrukt. Er wordt aandacht besteed aan waterbeheer, dijkonderhoud, wateroverlast. De Sint Elizabethsvloed van 1421 heeft een enorme invloed op dit gebied uitgeoefend. Verder komen we een typisch beroep tegen als de kooiker met zijn eendenkooi en maken we kennis met vogels en bomen in de Biesbosch.

De Biesbosch is een prachtig land van riet, biezen en grienden en ook dat heeft weer zijn invloed op mensen die hierin een middel van bestaan vonden. Het boek is soms typisch lokaal want er komen namen van mensen en bedrijven ter sprake die hier vroeger werkzaam zijn geweest en als zodanig van betekenis waren. Tal van oude kaarten en soms historische foto’s laten zien hoe mensen hier leefden, woonden en werkten. Ze illustreren op aangename wijze de tekst die zich plezierig laat lezen. Misschien wel de mooiste foto is de prachtige close-up van de bruine kiekendief tijdens zijn vlucht.

Na jaren waarin men geen oog had voor de natuurwaarden van de Biesbosch – en dat gold eigenlijk voor alle natuur in Nederland – werd er in 1939 een Contact Commissie voor Natuur- en Landschapsbescherming ingesteld, een zogenaamde ‘noodklokorganisatie’. Het rapport van deze commissie, getiteld ‘Het voornaamste natuurschoon in Nederland’ vormt in 1942 – bijzonder dat dergelijke dingen toen ‘gewoon’ doorgingen – de basis voor de ‘Lijst van Meldingsgebieden’ waar de Biesbosch ook deel van uitmaakte. Dat wil niet zeggen dat de Biesbosch ‘veilig’ was want na de oorlog waren er toch weer plannen om het gebied in te polderen. De watersnoodramp van1953 komt de Biesbosch ten goede want dan ziet men de natuurlijke waarde en krijgt het gebied de functie van komberging om Dordrecht en omgeving tegen hoog water te beschermen. Toch is de natuur daarmee nog niet volledig beschermd want in de jaren 50 speelt nog steeds de ‘Biesboschkwestie’ en is de natuur in dit gebied nog steeds niet echt beschermd.

Dans Magazine

Tot de Deltawerken die na 1953 tot stand komen, behoort ook de dam in het Haringvliet in 1970. Hierdoor wordt het natuurlijke tijverschil in de Biesbosch fors lager en dat heeft de nodige negatieve gevolgen voor flora en fauna. Het boek De Biesbosch laat zien hoe de vegetatie van karakter verandert en bepaalde dieren verdwijnen.

De toenemende industrialisatie in binnen- en buitenland zorgt voor verontreiniging door zware metalen en tal van andere stoffen. Ook de waterkwaliteit staat zwaar onder druk door de aanvoer van verontreinigd water via Rijn en Maas. Het is een ramp van andere aard, de verontreiniging door een kapotte tank van bedrijf Sandoz in Bazel in 1986, die de Biesbosch op de kaart zet als gebied met waterspaarbekkens voor Rotterdam. De toenemende recreatie en het gebrek aan regulering, zet de Biesbosch op een andere manier onder druk.

Na een lang proces wordt de Biesbosch in 1994 aangemerkt als Nationaal Park. Dat kan uiteraard op instemming van de auteurs rekenen die ontwikkelingen die de natuur in dit gebied bedreigen, met de nodige zorg beschrijven en ook mild-kritisch oordelen over het gebrek aan daadkracht en het tekort aan natuurbescherming dat er in de voorgaande jaren plaats vond. De ondertitel van dit boek Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water geeft dan ook goed aan waar het hart van de auteurs van De Biesbosch klopt.

Het is boeiend om te zien hoe het gebied na 1994 zijn oorspronkelijke karakter terugkrijgt. Polders worden ontpolderd en worden weer natuur en krijgen de functie van waterberging. Hoge waterstanden in de jaren 90 onderstrepen de noodzaak daarvan. Zo wordt 3000 hectare land weer water in het kader van het project Ruimte voor de Rivieren en ook oude kreken worden in ere hersteld zodat de wateroppervlakte met maar liefst 64% toeneemt. Bevers en arenden keren terug en de biodiversiteit neemt sterk toe omdat water, grond en lucht nu gelukkig van betere kwaliteit zijn.

De Biesbosch is geschreven door Jan van der Straaten die het initiatief nam tot dit boek en samen met Willlem van Kruijsbergen de eindredactie voerde. Han Sluiter en Dick Veenhuizen zijn districtshoofd voor de Biesbosch namens Staatsbosbeheer en Valentine Wikaart is ex-conservator van het Biesboschmuseum. Frank Saris is bioloog en Eijsmund Hinborch was voorzitter van de inmiddels opgeheven Vereniging Behoud Biesbosch.

De Biesbosch is een mooi historisch overzicht van ontwikkelingen dat uitmondt in een goed herstel van dit uiterst waardevolle gebied dat iedere bezoeker voor zich inneemt door zijn natuurlijke charme. Wij hebben deze zomer een fietstocht door de Biesbosch gemaakt en het is een typisch Hollands landschap met veel water, riet, wilgen.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles