[Recensie] Tijdens de feestelijke opening van ELTA, de Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam in 1919, zou piloot Gerard Bakker met een watervliegtuig een feestelijke demonstratie geven. De luchtshow, die voor duizenden mensen plaats vond, moest onderstrepen dat vliegtuigen niet per definitie oorlogswerktuigen waren, maar dat ze ook een rol zouden kunnen spelen in het passagiersverkeer. Na de nodige stunts in het luchtruim boven Amsterdam-Noord zette Bakker de daling in. Het gaat niet goed. Bij een lage snelheid raakte het vliegtuig een fabrieksgebouw en stortte neer op het dak van een wasserij. Piloot Bakker komt er met enkele blauwe plekken vanaf, maar medepassagier Atse Kroeger overleefde de crash niet. Voor ELTA-organisator Albert Plesman, verstoorde het ongeluk zijn ambitie om het Nederlandse volk enthousiast te maken voor het vliegverkeer. Toch besloot hij dat ELTA door moet gaan. En met een onverwacht succes, massaal bleven mensen op de tentoonstelling afkomen: in totaal trok de ELTA in zes weken tijd meer dan een half miljoen mensen. Voor Plesman had de tentoonstelling een positief gevolg, want enkele weken daarna vond de oprichting van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (KLM) plaats, waarbij Plesman de leiding kreeg.
Met deze gebeurtenis begint De Blauwe Fabel, een vlot geschreven boek van journalist Ties Joosten, uitgegeven door Follow the Money, een onafhankelijk platform voor onderzoeksjournalistiek. Aan de hand van historisch onderzoek beschrijft Joosten gedetailleerd de ontwikkeling van de KLM. Die verliep niet bepaald rustig. Zo vonden er in de loop der jaren diverse ernstige ongelukken plaats, overigens niet alleen bij de KLM maar ook bij andere luchtvaartmaatschappijen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam bijvoorbeeld een derde van de bijna 78.000 Amerikanen die in een vliegtuig stierven om door een ongeluk. Onduidelijke afspraken, technische mankementen en dranklustige piloten waren hier debet aan. In de persoonlijke sfeer ondervond Plesman eveneens de nodige persoonlijke drama’s. Zijn zoon Jan werkte aan het eind van de Tweede Wereldoorlog bij de Royal Air Force. In september 1944 verloor hij het leven toen hij tijdens een aanval in Noord-Frankrijk met zijn gevechtsvliegtuig in een hinderlaag terecht was gekomen. Koene Dirk Parmentier, een piloot die Plesman al sinds 1929 kende en die hem waarschijnlijk als KLM-directeur zou opvolgen, verongelukte vlak na de oorlog toen hij met zijn vliegtuig een hoogspanningskabel raakte en crashte. En tot overmaat van ramp verloor Hans, de oudste zoon van Plesman in 1949 het leven toen hij met de door hem bestuurde Constellation neerstortte in de Indische Oceaan. Alle 33 passagiers kwamen om.
Wat sinds de oprichting als een rode draad door de geschiedenis van de KLM liep is de wisselende winstgevendheid van het bedrijf. Vanaf begin af aan blijken er diverse subsidies noodzakelijk om het bedrijf overeind te houden. Honderden miljoenen staatssteun tijdens de oliecrisis, bijvoorbeeld, en bijna twintig jaar later een enorm bedrag vanwege de prijzenslag op de Atlantische route, terwijl in 2020 de KLM miljarden aan onder meer overheidsgeld ontvangt. Daar staat tegenover dat het aantal passagiers in de loop van de jaren steeds maar weer toeneemt. “Vanwege deze groei levert de KLM een enorme bijdrage aan de opwarming van de aarde,” concludeert De Blauwe Fabel. Een feit dat de KLM niet ontkent, maar het bijzondere is dat de luchtvaartmaatschappij om het milieu te redden nog meer wil gaan vliegen, om met het verdiende geld het broeikasprobleem te lijf te gaan.
Het boek is ondanks de vele informatiebronnen af en toe wat kort door de bocht. Zo is lang niet altijd even duidelijk in welk jaar een bepaalde gebeurtenis plaatsvindt. En soms zou wat meer uitleg gewenst zijn. Zo wist Boeing omstreeks 1955 een belangrijke order te krijgen door het model 707 na overleg met een klant ruim een centimeter breder te maken. Een ruimtewinst van niets, zou je zeggen, wat zou daar werkelijk achter zitten? Maar dit zijn details, wat resteert is een overtuigend betoog over een nationaal bedrijf dat weliswaar als zeer succesvol bekend staat, maar waarbij de nodige nuanceringen zijn aan te brengen. Moeten we de KLM dan maar opheffen? Dat is ook weer net niet nodig, stelt Joosten, maar een krimpstrategie zou op zijn plaats zijn. Maar dat heeft alleen zin als alle andere concurrerende vliegmaatschappijen die nu van Schiphol gebruik maken, ook in omvang dalen. Ga daar maar eens aan staan!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
