De geschiedenis van De Dageraad
[Recensie] Dit jaar [2018/red.] vieren we het jubileum dat 100 jaar geleden het besluit werd genomen tot de bouw van het sociale woningbouwcomplex De Dageraad. Het Dageraadcomplex is één van de meest monumentale gebouwen in Amsterdamse Schoolstijl in ons land. Vanwege het jubileum van dit bijzondere woningbouwproject heeft Museum Het Schip dat gewijd is aan de Amsterdamse School, dit boek uitgebracht. De teksten zijn van de hand van Alice Roegholt, directeur van Museum Het Schip, en Amsterdamse Schoolexpert Ton Heijdra.
In het boek beschrijven de auteurs de geschiedenis van De Dageraad. De totstandkoming van het sociale woningbouwproject had heel wat voeten in aarde. De geschiedenis van het complex begint eigenlijk met de oprichting van de arbeiderscoöperatie De Dageraad in 1901. In deze tijd zagen onder invloed van de opkomst van coöperaties in Engeland in het hele land gebruikerscoöperatie het levenslicht die door middel van samenwerking en gemeenschappelijke inkoop goederen en levensmiddelen voor betaalbare prijzen aan wilden bieden aan de eigen kring. In dit geval de arbeidersbeweging. In Engeland exploiteerden deze verenigingen winkels en bouwden ze ook huizen voor de arbeiders. Dat voorbeeld wilde de coöperatie De Dageraad volgen. De vereniging was nauw verbonden met de arbeidersbeweging als geheel, geheel in de stijl van de verzuilde samenleving van die tijd. Afgesproken werd dat een derde van de winst van de coöperatie naar de arbeidersbeweging zou gaan, hiervan ging driekwart naar de vakbeweging en een kwart naar de SDAP.
De Woningwet van 1901 maakte het mogelijk het Engelse voorbeeld te volgen en ook huisvesting te gaan verzorgen voor de arbeidersklasse. Voor sociale woningbouw kon vanaf toen namelijk bij de rijksoverheid aanspraak gemaakt worden op financiering. Hoewel er binnen de coöperatie ook kritisch geluiden te horen waren over de woningbouwplannen was de meerderheid van mening dat het goed voor de vereniging was, er konden winkels in het complex komen die geëxploiteerd konden worden, en het was natuurlijk prachtige reclame voor de kracht van de arbeidersbeweging. Hoewel in 1918 al werd besloten tot de bouw van het complex, duurde het nog tot april 1921 voordat daadwerkelijk met de bouw werd begonnen. Toen ging het echter snel, want al in juli 1922 kon wethouder Monne de Miranda tijdens een feestelijke bijeenkomst de eerste woningen openen. Het duurde nog tot november 1923 tot het gehele complex klaar was.
De bouw van De Dageraad was een gezamenlijk project van Michel de Klerk en Piet Kramer, twee reuzen waar het om bouwers van de Amsterdamse School gaat. Door de nauwe samenwerking is achteraf moeilijk te zeggen welke accenten precies van De Klerk en welke van Kramer afkomstig zijn. Meteen na het gereedkomen van het complex werd duidelijk dat Amsterdam er een zeer bijzonder gebouw bij had gekregen. Uit binnen- en buitenland was de belangstelling groot. Er werden excursies met open autobussen door Plan Zuid georganiseerd en tijdens congressen over stedenbouw en volkshuisvesting (1924) en het jaarlijks congres van internationale architecten (1927) was het Dageraadcomplex een van de hoogtepunten. Nadat eind jaren twintig Bauhaus zijn opwachting maakte raakte het expressionistische bouwen van de Amsterdamse School in het verdomhoekje. Pas in de jaren zeventig kwam het begin van een herwaardering en sindsdien is het complex meerdere malen op grotere en kleinere schaal gerestaureerd en aangepast aan de eisen van de moderne tijd.
Naast de geschiedenis en uiterlijke kenmerken van het gebouwencomplex zelf maken de schrijvers ook regelmatig uitstapjes naar verwante onderwerpen waarbij context en achtergrondinformatie gegeven wordt over zaken die in de geschiedenis van De Dageraad een belangrijke rol hebben gespeeld. Hierin worden bijvoorbeeld leven en werk van de twee architecten van het complex Piet Kramer en Michel de Klerk besproken, de totstandkoming van de Woningwet van 1901 en de ontwikkeling van het Plan Zuid van Berlage. Ook de bewoners worden niet vergeten, voor goede huisvesting van hen was het tenslotte allemaal begonnen. De Dageraad is een fraai jubileumboek geworden, dat door zijn vele mooie afbeeldingen en informatieve teksten niet alleen een afgeronde geschiedenis van het Dageraadcomplex biedt, maar tegelijkertijd een prachtig tijdsbeeld geeft van de periode waarin dit bijzondere project tot stand kwam. Smullen voor de Amsterdamse Schoolliefhebber!
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
