Vier prinsessen in ballingschap
[Recensie] Op 8 februari 1587 viel op een Engels schavot het hoofd van Maria Stuart, de katholieke koningin van Schotland. Dat was op bevel van haar nicht, de protestantse koningin van Engeland, Elizabeth I. Waardoor deze familieruzie zo uit de hand was gelopen, laat de Amerikaanse historica Nancy Goldstone in De dochters van de winterkoningin onbesproken, maar het draaide niet in de laatste plaats om het ware geloof. En inderdaad waren na Maria’s onthoofding de katholieken aan gene zijde van de Noordzee voor een aantal eeuwen politiek gevloerd. Toch zouden het haar nazaten zijn die uiteindelijk, tot op de dag van vandaag, de Britse troon zouden bezetten. Langs welke grillige lijnen van het lot dat kon gebeuren, daarover schreef Goldstone een leesbaar en opmerkelijk overzichtelijk verhaal.
Natuurlijk, de geschiedenis wordt veelal beslist op het slagveld en indertijd dus vooral door koningen, prinsen en hun manschappen, die al dan niet dapper, slim, wreed, blut of de klos waren. Toch wordt het lot van rijken en dynastieën vaak net zo hard bepaald door koninginnen, prinsessen en hofdames, zo blijkt maar weer eens uit Goldstone’s andere helft van de geschiedenis.
Ook thuis had zij recht op de beste stoel
Middelpunt daarvan is Maria’s protestant opgevoede kleindochter Elizabeth Stuart (1596-1662), wier vader Jacobus I na Elizabeth I de Engelse troon had bestegen. Vele Europese prinsen dongen naar haar hooggeboren hand, maar ze werd uiteindelijk vergeven aan de calvinistische Duitse keurvorst en paltsgraaf Frederik. Probleem: hij was stukken lager in rang dan zij, waardoor zij ook thuis het recht had op de beste stoel. Aan die ergerlijke ongelijkheid kwam pas een eind toen Frederik was opgeklommen tot koning van Bohemen, waar de opstandige bevolking de zeer katholieke Habsburger Ferdinand had afgezet – toch interessant hoe gedoe over een stoel een zwengel kon geven aan de Dertigjarige Oorlog, die half Midden-Europa het leven zou kosten.
Maar het Heilige Roomse Rijk sloeg terug: een winter later had Ferdinand Praag heroverd. Terug naar Engeland ging niet: Elizabeths vader Jacobus wilde niets meer met haar te maken. Ze vond met haar gezin daarop asiel bij mede-calvinist prins Maurits en zou als ‘winterkoningin’ vanuit Den Haag en Rhenen veertig jaar lang al haar grandeur inzetten om toch op z’n minst de Palts weer in familiebezit te krijgen. Hoe ze dat aanpakte, vertelt Goldstone via de bijzondere levensverhalen van haar vier dochters.
Het dynastieke succesnummer was Sophia
Zoals dat van de intelligente oudste, Elisabeth, die intens bevriend was met Descartes en abdis werd van een fameus Duits protestants vrouwenklooster. Ook haar zus Louise Hollandine onttrok zich aan het huwelijk, toen ze (schandaal!) katholiek werd en ervandoor ging naar een Frans klooster. Nee, dan Henriëtte Maria: die liet zich braaf uithuwelijken naar het verre Transsylvanië, waar ze helaas al snel kinderloos stierf. Het dynastieke succesnummer van de familie was Sophia, die dankzij een bizar contract tussen twee flierefluitende broers keurvorstin van Hannover werd en met Willem III in Het Loo bekokstoofde dat haar zoon George de Britse troon zou erven.
Goldstone had minder partijdig mogen zijn: was Jacobus I inderdaad zo’n stereotiepe lafbek of juist heel wijs dat hij niet meeging in de continentale ambities van zijn dochter? Maar verder: bij Goldstones vaak lekker droge verhaal over al die eerzuchtige dames met hun krijgshaftige of kwakkelende broers, afgeserveerde verloofdes en lastige echtgenoten heb ik me geen bladzijde verveeld.
—
Eerder gepubliceerd in dagblad Trouw en op Marijke Laurense
