Wie is de dader en wie het slachtoffer?
[Recensie] Roelof Smit (1985) slaagt er in – al dan niet bewust – de actualiteit te verbinden met zijn romans. Toen ik zijn debuutroman Kerst in Essen (verschenen in 2019) las moest ik denken aan de documentaire Dance or Die (2018). Die gaat over de Syrische danser Joudehdie met behulp van het Nationaal Ballet naar Nederland verhuisde. Hij keert terug naar de puinhopen van zijn geboortestad Aleppo en danst daar voor de ‘ziel’ van de mensen die omkwamen. Omar, een van de personages in Kerst in Essen is eveneens een Syrische danser, die doorzet en in Nederland terechtkomt. De parallel was voor mij duidelijk. In De dubbele waarheid, Smits tweede roman, gebeurt iets dergelijks. Rond het moment dat het boek verscheen kwamen de beschuldigingen van seksueel misbruik aan het adres van modeman Martijn N. naar buiten. In beide gevallen speelt de modewereld een rol en zijn de hoofdpersonages homoseksueel. Maar misschien refereert De dubbele waarheid nog veel meer aan de kwestie tussen Gijs van Dam en Jelle Brandt Corstius in 2017. Brandt Corstius beschuldigde Van Dam in het kader van de #MeToo-beweging van verkrachting. Uiteindelijk werd die laatste zaak geseponeerd.
Ruben Staal en Milan de Groot, de hoofdpersonages in De dubbele waarheid, hebben een onenightstand, maar beleven die allebei op een totaal andere manier. Milan is dan 18 en Ruben 23 jaar. Ruben heeft het ervaren als een vluchtig seksueel contact voor één avond – hij had er zoveel in die tijd – met een knul die hij ‘seksueel’ niet wilde teleurstellen, maar die hij niet aantrekkelijk vond. Hij vergeet Milan daarna. Milan verwachtte meer van de relatie, maar heeft het seksueel contact als verkrachting ervaren en heeft er in het aangaan van latere contacten ‘last’ van: “Mijn toekomst was een herinnering geworden.” Toch pikt hij het leven weer op. “Ik was gestopt mezelf de schuld te geven van wat er gebeurd is. Ik erkende dat ik het niet had uitgelokt en me niet had aangesteld. (…) Ik was het slachtoffer van iets wat niet had mogen gebeuren.”
Ruben komt via fotoshoots in de modellenwereld terecht en wordt top of the bill: “de mannelijke Doutzen.” Hij wordt het gezicht van het modemerk Dolce & Gabbana, verdient een fortuin, maar is eenzaam. Milan ziet een reclamefoto van Ruben en zoekt contact: “De hele wereld vergaapte zich aan de schoonheid van mijn verkrachter.” Ruben is hem totaal vergeten en heeft een heel andere herinnering aan hun seksuele ontmoeting. De media gaan een rol spelen en alles wat Ruben opgebouwd is verkruimelt onder zijn handen. “Ik werd in één adem genoemd met Harvey Weinstein en Kevin Spacey.”
Gaat Milan aangifte doen? Komt het tot een confrontatie? Een #MeToo-situatie? Wat is de waarheid? Roelof Smit zoekt de nuance, wijst nergens een schuldige aan, veroordeelt niet, maar toont op geloofwaardige, integere wijze de dubbele waarheid.
Dat doet hij op verschillende manieren. Zo is er de vorm van de roman: een dubbele cover. De lezer kan kiezen welke versie van het verhaal hij/zij het eerste leest. Maakt het uit of je eerst de versie geschreven vanuit het perspectief van Milan leest of die uit het gezichtspunt van Ruben leest? Als je de eerste versie hebt gelezen word je uitgenodigd het boek om te draaien en de tweede versie te gaan lezen. De beide verhalen tellen evenveel pagina’s, de hoofdstukken zijn kort, van een halve tot een paar pagina’s lang. Er is evenwicht. Ook inhoudelijk zijn er veel raakvlakken tussen beide verhalen. Ze zijn geschreven in de ik-vorm waardoor het persoonlijke getuigenissen worden. Van beide hoofdpersonages wordt hun tocht door het leven beschreven: voor, tijdens en na hun ontmoeting.
Smit geeft Milan en Ruben een eigen stem. Naarmate ze ouder worden verandert hun toon, wordt het ernstiger. Het gezin waaruit ze afkomstig zijn vormt ze, maakt ze tot wie ze zijn. Zo blijft de vroege dood van zijn moeder een gemis in het leven van Milan, die enigst kind is. Ruben komt uit een gezin met drie dochters die allemaal een duidelijke ambitie hebben en last hebben van een vader die zijn inspiratie in de klassieke oudheid vindt en te pas en te onpas met Griekse verhalen komt. Milan is gevoelig, intelligent, onzeker en heeft een duidelijk doel in zijn leven. Ruben wil dolgraag dj worden, studeren is niks voor hem, hij is ongelofelijk knap.
De hoofdstukken, meer scènes, hebben een filmisch karakter. Smit schrijft vol vaart. Het is mooi dat hij in zijn taal zoveel ruimte laat. Dat leidt tot reflectie, maar zet bovendien aan tot verbeelding. Hij vertelt dus meer dan dat er staat. Ondanks de stevige thematiek is De dubbele waarheid geen ‘zwaar’ boek. Lichtvoetigheid biedt tegenwicht in het verhaal. Zou de vader van Milan, Ajax-fan, hem genoemd hebben naar AC Milan, dat PSV in 2005 de weg naar de Champions League versperde? Of is hij genoemd naar schrijver Milan Kundera of naar de Servische koning Milan? Voetballen kan Milan in ieder geval niet. “Tot aan mijn middelbareschooltijd werd ik TOP Oss genoemd.” Als Ruben succesvol is en veel naar Milaan (!) vliegt zegt hij “meer glamour, minder easyjet.” Smit weet ook te ontroeren. Als Milan met zijn oma bij een bezoek aan een kinderboerderij reïncarnatie bespreekt bij de hindoes en zich afvraagt of zijn moeder in een geitje was teruggekomen, zegt oma: “Als je heel veel liefde van dat geitje voelt, dan zit de ziel van je moeder er misschien wel in.” “Ik knuffelde het geitje voor de zekerheid extra stevig.”
De vraag wie de dader is en wie het slachtoffer, is het hoofdthema van het verhaal. Gemis, zoeken naar liefde en geborgenheid, vriendschap, de worsteling met homoseksualiteit, genegeerd worden, grensoverschrijdend gedrag, de rol van de media zijn andere thema’s die door heel het verhaal spelen.
De dubbele waarheid is strak gecomponeerd, mooi van taal. Smit schrijft vol empathie en weet te ontroeren, in een mooie beeldende taal. Wie is de dader en wie het slachtoffer? Of….?
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
