"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De duistere winkel

Vrijdag, 20 oktober, 2017

Geschreven door: Georges Perec
Artikel door: Chris Reinewald

De dromennotulist

Een meer privé domein dan iemands dromenwereld bestaat niet. Met De duistere winkel geeft de Franse, conceptuele schrijver Georges Perec (1936-1982) inzage zijn in zijn dromen.

[Recensie] Perec, zoon van naar Frankrijk uitgeweken Poolse Joden, verloor beide ouders in de oorlog. Hijzelf groeide op bij een oom en een tante. Verlatingsangst, verlies en onzekerheid over zijn identiteit beïnvloedden zijn leven en werk. Met die wetenschap lees je zijn nu gebundelde droom-verslagen met andere ogen. Maar zijn ze ook interessant voor niet-Perecianen?

“Ik meende de dromen die ik had te noteren; ik realiseerde me dat ik al heel gauw alleen nog maar droomde om mijn dromen op papier te zetten,” noteert Perec voorin de bundel met de dromen die hij tussen mei 1968 en augustus 1972 in zijn dagboek opschreef. Hij zet zijn dromen in context, als “een bos teksten […] neergelegd voor de poorten van een met open ogen af te leggen weg.”

In zijn eerste droom, notabene in de Parijse revolutiemaand mei 1968, formuleert hij exact de sensatie van het droombewustzijn: “Zoals vanzelf spreekt droom ik en weet ik dat ik, zoals vanzelf spreekt, droom dat ik in een kamp zit. Het gaat natuurlijk niet echt om een kamp, maar het beeld van een kamp, een overdrachtelijk kamp, een kamp waarvan ik weet dat het meer dan een vertrouwd beeld is, alsof ik onvermoeibaar altijd hetzelfde droom, alsof ik nooit iets anders droom, alsof ik nooit iets anders doe dan van het kamp dromen.”

Boekenkrant

Behalve onder het oorlogstrauma leed Perec ook onder een verloren relatie. Hij onderging psychoanalytische behandelingen, waarbij het noteren van berichten uit de parallelle werkelijkheid van de nacht nadere inzichten zou kunnen verschaffen. Want wie te fanatiek een ‘nachtboek’ bijhoudt kan daardoor ook weer in psychische verwarring raken; zoals Frederik van Eeden met zijn dromenboek Nachtbruid overkwam.

Anders dan hoe Van Eeden (cerebraal, zelf-analytisch), Borges (fabulerend), Nabokov (literairder) en Chuang-tzu (taoïstisch, filosofisch) hun dromen verwerkten schrijft Perec ze puur, direct, onbecommentarieerd op. Daarin lijkt hij op de luciditeit van Franz Kafka.
Even raak noteert Perec de typerende achtereenvolgende stadia en variaties van een schijnbaar identieke droom. Zoals bij iedere dromennotulist tekenen zich bij Perec thema’s af. Dreigende scènes die terugvoeren naar de oorlog, erotische (wens)dromen en herbeleefde dagelijkse gebeurtenissen met vrienden. Zeer herkenbaar is het rondlopen in huizen waar je woonde en die ineens onbekende kamers of andere medebewoners blijken te hebben.

Hierbij denk je natuurlijk aan zijn beroemdste boek Het leven een gebruiksaanwijzing (La Vie mode d’emploi) waarin hij in 99 hoofdstukken kamer voor kamer, van zolder tot kelder een Parijs flatgebouw en haar bewoners portretteert. Een gouden vondst. Niet verwonderlijk dat tentoonstellingsontwerpers vooral met dit boek dwepen.

Met Het manco (La Disparition) schreef Perec in 1969 een literaire thriller rondom de verdwijning van de letter ‘e’, die dan ook in het boek helemaal niet voorkomt. Hoe krijg je het voor elkaar, in een tijd zonder tekstverwerkers? Perec maakte als bijverdienste naast zijn baan als archivaris dan ook puzzels voor een tijdschrift. Zijn conceptuele taalspelletjes deelt hij met Francis Ponge, Raymond Queneau en de Frans-Argentijnse Julío Cortázar, een vroege postmodernist. Blijft de vraag hoe interessant andermans dromen voor vreemde ogen zijn. Vaak blijven ze te particulier. Zoals bij je eigen dromen zijn de meest terugkerende beschamend anekdotisch.
Dromen waarvan je werkelijk huivert een aarzelt ze op te schrijven, omdat ze werkelijk surreëel en ongerijmd zijn en de dag erna in je kop blijven naspoken, blijken het interessantst. Deze dromen zijn zoals altijd – ook bij Perec – ver in de minderheid.
Maar de meeste nieuwsgierigheid wekken de dromen die hij censureerde en aangeeft met //.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

De wedergekeerden

De aanslag in Sarajevo

Een man die slaapt

De machine

De Condottiere