Een krant die meegroeit met de tijd
[Recensie] De krant biedt een “eerste ruwe schets van de geschiedenis”. Een mooie typering want journalistiek zit dicht op het nieuws dat in de kern op het moment dat het in druk verschijnt alweer bezig is te verouderen. Het gedrukte woord is altijd een menselijke en daarom ook onvermijdelijk subjectieve impressie van gebeurtenissen. De krant brengt orde aan in de actualiteit, presenteert feiten, voorziet die van treffende illustraties, geeft achtergronden die voor diepgang en duiding zorgen en laat persoonlijke standpunten horen die weerspiegelen hoe mensen de actuele gebeurenissen beleven.
Historicus Hans Wansink en foto-journalist Theo Audenaerd brengen in beeld en woord de veelkleurige geschiedenis van de Volkskrant in beeld. Een krant die, zoals vele andere kranten, een ontwikkeling heeft doorgemaakt. Begonnen als een stevig rooms-katholieke krant, met een zeer duidelijke identiteit – “natuurlijk een Roomsche krant” aldus de toenmalige hoofdredacteur – groeide de krant door naar een progressief geluid dat achteraf gezien nogal eens té veel opging in de – links gekleurde – waan van de dag. De krant was in die periode echt een kind van z’n tijd zoals er in heel de samenleving een maatschappijkritische beweging was die zich enerzijds afzette tegen de als benauwend ervaren traditie en anderzijds opkwam voor vrede, gerechtigheid en natuurbehoud vanuit een oprechte verontrusting. De Volkskrant ontwikkelde zich uiteindelijk tot een krant met een algemeen karakter. Het evenwicht is terug zou je kunnen zeggen maar de oorspronkelijke identiteit is er niet meer. De opening van het nieuwe gebouw, waarbij de ondertitel van ‘r.k. nieuwsblad’ verdween, was een overgang al werd dat toen nog niet zo gezien.
Wat is de Volkskrant nu? Een krant met “een scherp verstand, een groot hart en een goed gevoel voor humor,” aldus hoofdredacteur Pieter Klok.
Dit boek De eeuw van de Volkskrant biedt ook een treffend tijdsbeeld. We lezen over de positie van de vrouw: “Zij kent haar taak en God gaf haar veel,” luidt het in de beginjaren. In de crisisjaren worden vrouwen en meisjes opgeroepen om hun arbeidsplaats af te staan aan werkloze mannen: “Dan behoren de plaatsen aan hèn, en niet aan het zwakke geslacht, dat een andere natuurlijke roeping heeft,” (p. 20). Hopelijk kunnen we deze woorden nu met een milde glimlach lezen, in het besef dat er wat emancipatie betreft dus echt wel het nodig is gebeurd want dergelijke termen worden tegenwoordig zelfs in zeer behoudende kringen niet meer gehanteerd.
In 1933 wordt ook verslag gedaan van het feit dat Hitler rijkskanselier wordt. Achteraf verbijsterend is het naïef aandoende optimisme dat uit het commentaar spreekt waarin wordt verwacht dat het Duitse volk in staat zal zijn om goede keuzen te maken. Wanneer de oorlog is uitgebroken, verandert die toon en wordt krachtig stelling genomen ten aanzien van de nieuwjaarsrede van Anton Mussert in 1941. In datzelfde jaar houdt de krant op te bestaan maar al vanaf 1942 vindt er geheim overleg plaats over een doorstart na de oorlog.
Prachtig is het taalgebruik van vroeger, zeer verzorgd, bijna barok doen de beschrijvingen ons aan. Wel zeer beeldend, de lezer heeft eigenlijk geen foto’s nodig want de tekst zelf roept een beeld op. Mooie voorbeelden hiervan zijn de sportverslagen van de Tour de France in 1954 en de overwinning van Fanny Blankers-Koen tijdens de Olympische Spelen van 1948.
De krant is gezagsgetrouw, aan de R.K. kerk, de bisschoppen en de regering. De “politionele actie in Nederlands Indië” wordt een “bittere noodzaak” genoemd. Bekend is de worsteling van dagblad Trouw, in die jaren een protestants christelijk dagblad dat eenzelfde geluid liet horen tot de hoofdredacteur Bruins Slot ‘om’ was onder invloed van ds. Verkuil die vanuit zijn positie in de zending een ander, begripvol geluid liet horen over het Indonesische streven naar onafhankelijkheid. Beschamend is de foto van gevangen genomen Indonesische soldaten, bewaakt door triomfantelijke Nederlandse soldaten.
Hoe lang de kerkelijke invloed van kracht bleef, blijkt wel uit het bisschoppelijk amendement waarin het lidmaatschap van socialistische organisaties als NVV en PvdA werd verboden en het frequent luisteren naar de Vara werd ontraden. Pas in de jaren 60 veranderde de krant. Een duidelijk teken daarvan is de visie van psychiater Trimbos die het gebruik van de pil bepleitte als middel voor geboortebeperking. Dat kón want het lezerspubliek van de Volkskrant veranderde en bestond uit “modernistische en afvallige katholieken en hun talrijke, inmiddels ouder geworden kinderen,” (p. 63).
In 1968, twintig jaar na de tweede politionele actie, was er een interview met psycholoog en oud-militair Joop Hueting dat stof deed opwaaien omdat hij voor het eerst vertelde over misstanden in deze oorlog.
Achteraf zie je hoe tijdgebonden de Volkskrant in een bepaalde periode was en hoe eenzijdig en onkritisch men partij koos. Dat blijkt duidelijk uit de kroning van Beatrix in 1980 dat als volgt wordt verwoord: “De politieke elite heeft het Symbool keurig ingewijd. Huiselijk, knus en netjes, zoals dat in het Nederland van de jaren zeventig betaamt. Buiten woedde al het geweld van de jaren tachtig – maar de geluiden daarvan hebben niemand daarvan in de kerk van zijn of haar stuk gebracht. Iedereen heeft zich daar vergaapt aan de prachtige uniformen waarin bijvoorbeeld de Britse kroonprins Charles en andere vorstenkinderen zijn opgedraafd,” (p. 82). De wijze waarop de redactie partij kiest voor de demonstranten schiet oud-redacteur Jan Bank in het verkeerde keelgat en hij schrijft een kritisch ingezonden stuk.
Geruchtmakend is het interview met prins Bernhard dat een samenvatting is van een aantal gesprekken gedurende twee jaar. Het meeste opzien baart zijn tot dusverre onbekende buitenechtelijke kind Alicia. Het bestaan van Alexia was inmiddels al bekend.
De eeuw van de Volkskrant is een boeiend verhaal waarin de Volkskrant uiteraard centraal staat maar waarin ook de Nederlandse geschiedenis van de afgelopen honderd jaar naar voren komt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
