Geschiedenis van een familie
[Recensie] Aan de enorme lijst van boeken over de familie Mann is een nieuw exemplaar toegevoegd: De familie Mann. Een uitgebreid en zeer leesbare studie over de familie, inclusief Heinrich Mann, schrijver en broer van Thomas. Verdeeld in zeven lange hoofdstukken bespreekt auteur Tilmann Lahme telkens een periode. Het beschreven tijdperk loopt van 1922 tot 2002. Het nawerk met talrijke noten en andere aanvullingen beslaat ruim tien procent van het boek. De foto’s geven een goede aanvulling op de tekst. Een aanzienlijk deel is gewijd aan de oorlogsjaren.
De familie bestaat uit Thomas (alias Tovenaar), zijn vrouw Katia (Joods) en de kinderen Erika, Klaus, Golo, Monica, Elizabeth en Michael. Erika en Klaus alias ‘de schrijverskinderen’ hebben een heel bijzondere, symbiotische relatie. Hierover wordt in geuren en kleuren verteld. Al op zeer jonge leeftijd spelen ze allerlei dagelijkse situaties na, Erika is de geboren actrice, Klaus de schrijver. Later ontdekken ze samen het artistieke milieu, experimenteren erop los met liefdesrelaties, drugs, avontuurlijke vakantiereizen met de auto, allemaal mogelijk door de gulle hand van vader en moeder. Dit is de normale gang van zaken in huize Mann, Michael: “In plaats van een degelijke winterjas die hij moest aanschaffen, heeft hij andere dingen gekocht, en in plaats van de afgesproken dertig dollar heeft hij er meteen maar vijfenveertig uitgegeven – en dat zijn moeder laten weten in een van zijn gebruikelijke ‘hoe-kon-me-dat-nou-overkomen’-brieven’ .”
Aandoenlijk is de rol van moeder Katia, ook ‘Mielein’ genoemd, zij is de begrijpende, verzoenende vrouw. Zij heeft vele offers moeten brengen. “Het is haar in de loop van de eerste huwelijksjaren duidelijk geworden dat haar man verborgen neigingen en verlangens heeft…”
Behalve aan de karakters van de kinderen en het echtpaar besteedt de auteur aandacht aan de tijdsgeest. De politieke ontwikkelingen en het kunstenaarschap van Thomas, Erika, Klaus en Golo zijn nauw verweven met het veranderende Duitsland. De opkomst van het fascisme vereist stellingname van de Mannen. Tegengestelde meningen van de gezinsleden onderling zorgen voor heftige woordenwisselingen. Het is niet eenvoudig te kiezen tussen het geboorteland Duitsland en het land dat dreigt af te glijden. Golo heeft met zijn profetische blik de toestand treffend geanalyseerd in een artikel in Maß und Wert, hij zag waartoe de ‘kalmeringspolitiek’ zou leiden.
Als banneling in Amerika kan Thomas zijn werk voortzetten. Met het schrijven van kritische essays, het geven van lezingen en zijn aanstelling als gasthoogleraar in Princeton verdient hij de kost. Inmiddels is de familie verdeeld over Europa en Amerika. De contacten verlopen per brief of er wordt gereisd. Opvallend: “Er wordt in deze grote, vreemde familie voortdurend en over van alles geschreven en gesproken; over wat belangrijk is juist niet.”
Het boek Een Mann, van Rindert Kromhout is helemaal gewijd Klaus Mann die in de schaduw van zijn vader stond, wat hem zijn hele leven dwarszat. Lahme geeft in De familie Mann meer voorbeelden van de moeizame relatie tussen Thomas Mann en zijn kinderen. Er is ongelijkheid, de kinderen worden niet allemaal gelijk behandeld… Zo geeft Thomas toe dat hij Elizabeth verkiest boven Michael. De relatie Thomas-Erika is ondanks felle discussies, liefdevol: “Met haar humor slaagt Erika Mann er steeds het beste in haar vader af te leiden van de donkere kanten van het leven en nu van de beslissing die dat ‘kopperige zonderlingetje’ Elisabeth heeft genomen en die iedereen in de familie vreemd vindt.”
Golo ontwikkelt zich voor en tijdens de oorlog als visionair criticus. Het leger zet hem in als vertaler en voorlezer van teksten voor de Duitse radio. Erika waarschuwt in haar lezingen en essays voor het gevaar van fascisme. Thomas, voelt zich aan het eind van de oorlog uiteindelijk ook medeverantwoordelijk, dit is een ‘historische getuigenis’.
Na de oorlog keert een aantal van de Mannen terug naar Europa. Deze familie, waarvan een aantal van de kinderen het schrijverstalent geërfd hebben van vader, blijft niet veel bespaard. Behalve de oorlog spelen persoonlijke drama’s, zoals aanleg voor melancholie en depressies, het worstelen met de seksuele identiteit een beslissende rol.
Een ontroerend moment is wanneer Thomas na de oorlog in het Oost-Duitse Weimar de net ingestelde Goethe-Nationalpreis in ontvangst neemt, dit tegen het zere been van het Westen. “Ten slotte wint bij Thomas Mann de houding die hij in Frankfurt en Weimar publiekelijk verkondigt: ‘Ik ken geen zones. Mijn bezoek geldt Duitsland zelf, Duitsland als geheel, en geen bezet gebied’.”
—
Eerder verschenen op metdeneusindeboeken.blogspot
