Het avontuurlijke levensverhaal van opa Ali
[Recensie] De opa van Khalid Mourigh was een pionier die naar Nederland reisde met niet meer dan een briefje waarop een naam en een adres stond. Het is tegenwoordig nauwelijks voor te stellen, wat het betekent om naar een ander continent te reizen, zonder Google, zonder telefoon, zonder enige kennis over waar je naar toe gaat. De gast uit het Rifgebergte is het spannende relaas over een van die eerste migranten, de overvolle pensions waar ze terechtkomen, de bemiddelaars die zich verrijken ten koste van hen, tot aan de erwtensoep die Ali in het gastgezin krijgt, van varkenshiel getrokken.
Mourigh, vertaler en taalkundige, hekelt het begrip gastarbeider, dat te weinig vanuit die gastarbeider zelf wordt belicht. Hij schaart zich daarmee in de traditie van schrijvers als Édouard Louis, die in het politieke pamflet Ze hebben mijn vader vermoord aan de hand van het persoonlijke verhaal van zijn vader over de arbeider schreef. Mourigh voegt daaraan toe dat het voorvoegsel gast, het te gast zijn, tot op de huidige generatie Marokkaanse Nederlanders zijn schaduw blijft werpen. En we schrijven meer dan vijftig jaar later.
Spannend jongensboek
Opa Ali, die meertalig was, is zijn hele leven analfabeet gebleven. Simpelweg omdat er geen scholen waren in het dorp waar Ali geboren werd. En, behalve de mijnbouw die kolonisator Spanje exploiteerde, was er ook nauwelijks werk te vinden in Noord-Marokko. De jonge Ali probeert, vergezeld van twee vrienden, seizoenswerk in Algerije te vinden. De drie worden echter al snel opgepakt, en in de gevangenis gegooid. Die abrikozenvelden waar ze willen gaan plukken, zien ze nooit. Ali weet zich in leven te houden door de melk te drinken van een schriele geit die hij moet hoeden, en weet met vindingrijkheid de vrijheid voor zichzelf en zijn twee vrienden te bewerkstelligen. Je krijgt als lezer al snel sympathie voor de impulsieve durfal. Zijn avonturen lezen als een spannend jongensboek. Hij werkt met explosieven in de mijnbouw, neemt dienst in het leger. We spreken over de tijd van de Spaanse burgeroorlog, toen veel Marokkanen als huurling soldaat werden, gedreven door een hongerige maag. Een bloederige oorlog, waar Ali gelukkig niet aan deelneemt. Het laat zien hoe verweven die geschiedenis van Spanje en de Riffijnse streek was, en waarom een oversteek naar Europa niet zo’n vreemde keus was.
Wat tegelijkertijd de kracht en de omissie van het boek is, is dat Khalid Mourigh het verhaal van zijn opa zo waarheidsgetrouw mogelijk heeft weergegeven. Er zijn momenten in het leven van Ali waar ik meer van zijn innerlijke reflectie had willen weten. Bijvoorbeeld over zijn huwelijk in die veranderende omstandigheden. Fadma lijkt zich in Nederland namelijk snel aan te passen, gaat uit werken als het gezinsinkomen te marginaal blijkt. Hoe Fadma en Ali daarover dachten of ruzieden, is iets waar Ali helaas niet over vertelde op de vele geluidsopnamen die Mourigh gebruikt heeft als basis voor dit boek.
Historisch kader
Het historische kader waarin het verhaal van Ali is gezet, geeft extra gelaagdheid. Mourigh toont hoe Ali onderdeel was van een stroom aan pioniers die op eigen kracht naar Europa gingen. De pioniers gingen de arbeider voor die rechtstreeks in Marokko geworven werd door bedrijven, en die uitgekozen werd op ongeletterdheid, omdat daarmee de kans op een gedweeë arbeider vergroot werd. In de praktijk, in de fabrieken, was dat overigens niet zonder gevaar. Omdat er daardoor vaak alleen met handen en voeten gecommuniceerd kon worden, waren de bedrijfsongevallen namelijk veelvuldig.
Verrassend te lezen is hoe de politieke drijfveren op dat vlak gewijzigd zijn. Aanvankelijk stonden rechtse partijen als de VVD vooraan om het al die bedrijven zo gemakkelijk mogelijk te maken dit menselijke arbeidskapitaal binnen te halen. De tijdelijke contracten die steeds verlengd konden worden, deden hun intrede. Visums kwamen pas later, toen het nodig bleek de aangroeiende stroom in te dammen. De linkse partijen stonden toen klaar met oprotpremies. Het kan verkeren.
Het verhaal van opa Ali laat zowel de uitbuiting zien, als het sociale contact tussen collega’s, een enkele fabrieksdirecteur die zich het lot van zijn werknemers aantrekt, en hoe die trekvogel Ali uiteindelijk zijn veren strijkt en huiselijk wordt. Een liefdevol portret van een eigenwijze man, en een aanrader voor iedereen die meer wil weten over dit deel van onze vaderlandse geschiedenis.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
