Om het te snappen moet je het lezen
Het gebeurt niet vaak dat een boek me zo in verwarring achterlaat als de novelle De geboorte van de Novelle van Hans van de Sande. Met geen mogelijkheid is te zeggen waar die over gaat, een verhaal met kop en staart is er niet. Een duidelijk sfeerbeeld, een interessante thematiek? Niets dat in het oog springt. Het meest in de buurt komt nog: een droom. Het boek leest als een stroom van associaties die, van de hak op de tak springend, aan elkaar geplakt zijn.
LITERAIR DROSTE-EFFECT
Het begin is wel begrijpelijk en cruciaal voor het vervolg van het verhaal. Uit een vrouw wordt de novelle geboren, de arts die het boek ter wereld trok is de eerste lezer. Deze dokter, Piazza geheten, is hoofdpersoon van De geboorte van de Novelle en leest, merkwaardig genoeg, zijn eigen leven in het boek. Gezien de achterplattekst overlappen de levens van deschrijver (van wie we met recht kunnen aannemen dat hij samenvalt met de verteller) en Piazza nogal. Moet het verhaal van De geboorte van de Novelle daarom gezien worden als een fictionele beschrijving van hoe Van de Sande dit boekje geschreven heeft? Een soort literair Droste-effect, het ontstaan van een boek beschreven in dat boek zelf? Door deze aanpak lopen het fysieke boek dat de lezer in handen heeft, en de novelle die erin geboren wordt, al vrij snel door elkaar.
Het is Van de Sande er in ieder geval veel aan gelegen hierin geen duidelijkheid te scheppen. Hij schrijft ‘De dokter (ik?) had […]’ en suggereert zo dat het verhaal van en in de novelle samenvalt met dat van de verteller, of zelfs de schrijver. Of wat te denken van:
‘Die avond lag het hoofdpersonage van de novelle in zijn bed te denken welke dromen die nacht tot hem zouden komen. […] Hij schreef een brief tot zijn schepper. Er stond in: jij hebt mij geschapen, dat wil zeggen in woorden op papier gezet en ik ben in jouw almacht, maar hetzelfde kan ik, met uw permissie, doen: een personage creëren dat naar mijn evenbeeld in de woorden danst op het papier.’
GERAASKAL
Al snel dringt de conclusie zich op: geen wonder dat dit in eigen beheer is uitgegeven. Geen enkele serieuze uitgever waagt zich aan het geraaskal van de zoveelste zondagschrijver die geen idee heeft welke logica en systematiek nodig zijn om een literaire novelle te schrijven en die meent dat zomaar wat leuke beelden bij elkaar op papier plempen volstaat.
Maar die conclusie is veel te voorbarig en blijkt al snel onjuist. Het vermoeden wordt steeds sterker dat dit boekje de bizarre werkelijkheid van alledag weergeeft waarin de mens willekeurig van hot naar her springt, voortbordurend op het verleden zonder enig idee van de toekomst. Gelukkig structureert Van de Sande deze brij van toeval: welke bokkensprongen de schrijver ook maakt (filosofietjes, reizen, een liefde, enzovoorts), telkens laat hij de lezer terugkeren naar dokter Piazza en zijn novelle waarin die al lezend zijn eigen leven beleeft (niet alleen leest, hij schrijft ook in het boek). Uit deze rode draad blijkt dat het boekje goed doordacht in elkaar zit. Aan het eind komt er zelfs iets van een verklaring.
Voor de degene die na het lezen van deze recensie denkt: nou weet ik nog niet waar De geboorte van de Novelle over gaat. Dat klopt. Daar is maar een remedie tegen: de novelle lezen.
