"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De gebroeders Verveer

Donderdag, 28 juni, 2018

Geschreven door: Christiaan Lucht
Artikel door: Vera Weterings

Joodse kunstbroeders

[Recensie] Kunsthistoricus Christiaan Lucht benaderde het Joods Historisch Museum met zijn afstudeerscriptie over de kunstenaarsloopbaan van Salomon Verveer. Zijn kennis van het oeuvre van de Joodse kunstbroeders Verveer werd de basis voor het boek en de gelijknamige tentoonstelling De gebroeders Verveer. Haagse meesters van de romantiek. Samen met conservator Sara Tas en oud-conservator Edward van Voolen werkte hij aan deze projecten. Het resultaat mag er wezen. Zowel de tentoonstelling als het boek biedt een prachtig drieluik van de drie kunstenaarsbroers Salomon, Maurits en Elchanon Verveer.

De publicatie is net als de tentoonstelling in vieren opgedeeld. Het eerste deel schetst de geschiedenis van het gezin Verveer en de maatschappij waarin de drie broers opgroeiden. De drie andere delen zijn toegespitst op het leven en werk van Salomon, Maurits en Elchanon. De broers groeiden op in een joods winkeliersgezin met zeven kinderen in Den Haag. Het is opmerkelijk dat van de zeven kinderen er drie kunstenaars werden. Tot 1796, enkele decennia voordat de broers ter wereld kwamen, waren joden van veel beroepen uitgesloten. In het licht hiervan kan de keus om als kunstenaar aan de slag te gaan waarschijnlijk gezien worden in de joodse traditie om een vrij beroep te kiezen. Daarbij groeiden de broers op in een levendig kunstklimaat, waaraan zij zelf ook deelnamen. Zo was Salomon één van de initiatiefnemers bij de oprichting van het kunstenaarsgenootschap Pulchri Studio in 1847.

Salomon Verveer (1813-1876) is de oudste broer. Hij kreeg in Nederland en het buitenland faam met zijn landschappen, strand- en stadsgezichten in de stijl van de Hollandse Romantiek. Daarnaast nemen de ‘jodenbuurten’ een bijzondere plaats in zijn oeuvre in. Hij introduceerde deze thematiek rond 1850/1851 en werd door vele kunstenaars nagevolgd. Salomon was een graag geziene gast in kunstenaarsgenootschappen in Antwerpen, Brussel en Gent. Toch bleef Scheveningen voor Verveer een bijzondere plaats van inspiratie. Zijn interesse voor dit pittoreske vissersdorp en de omringende duinen aan de Noordzee namen vooral vanaf 1856 toe. Zo zie je vanaf die periode met name duingezichten en vissersbuurtjes als hoofdthema in zijn werken. Salomon is één van de weinige Nederlandse kunstschilders uit de Romantiek die zich tot aan zijn dood in 1876 succesvol wist te handhaven. Bij zijn dood schreef het Algemeen Handelsblad dat zijn naam als kunstenaar in de cyclus der Nederlandse kunst onvergetelijk zou blijven. Dit laatste is helaas niet het geval, dit boek en de bijbehorende tentoonstelling zijn voor velen een eerste kennismaking met het oeuvre van de gebroeders Verveer en ook met het werk van Salomon.

Maurits Leonardus Verveer (1817-1903) begon net als zijn broer Salomon als schilder, maar richtte zich al snel op fotografie. Hij werd een van de eerste Nederlandse portretfotografen. Doordat hij veel optrok met kunstschilders, schrijvers, wetenschappers en leden van de Koninklijke familie zijn zij in zijn oeuvre veel vertegenwoordigd. Dit maakt zijn werk erg interessant, ook vanuit historisch oogpunt. Zo maakte hij voor de verjaardag van de tachtigjarige schilder Andreas Schelfhout van de leden van de Haagse kunstenaarsvereniging Pulchri Studio een groepsportret. Dit is een bijzondere foto door de grote hoeveelheid belangrijke kunstenaars die op de foto zijn samengebracht. Ook maakte hij portretten van de schrijfster A.L.G. Bosboom-Tousaint (1812-1886), schrijver Jaocb van Lennep (1802-1868), schilder Jacob Maris (1837-1899) en ontdekkingsreizigster Alexanderine Tinne (1835-1869).

Boekenkrant

Elchanon Leonardus Verveer (1826-1900) was de jongste broer. Hij richtte zich in eerste instantie op het maken van houtgravures, maar legde zich al snel toe op het maken van genre- en figuurstukken van het Scheveningse vissersleven. Daarnaast werkte hij ook als karikaturist. Hij heeft veel van zijn kunstenaarsvrienden van de Haagse school als karikatuur verbeeld. Dit zijn voornamelijk kunstenaars die actief waren binnen de Haagse kunstwereld, zoals Paul Gabriël (1828-1903), David Bles (1885-1899), Jozef Israëls (1824-1911), Willem Roelofs (1822-1897) en kunstcriticus Johan Gram (1833-1913).

Al met al geven zowel de publicatie als de tentoonstelling een aanzet tot de herwaardering van het oeuvre van de gebroeders Verveer. Door met een drieluik te werken, krijgt elke broer afzonderlijk de aandacht die hij verdiend. Behalve een korte biografie van de broer krijgt de lezer ook een goed beeld van zijn werken doordat het boek rijkelijk geïllustreerd is. Een vierde deel zorgt voor extra verdieping door toe te spitsen op het milieu waarin de broers leefden en zo ook aandacht te schenken aan het emancipatieproces van de joodse gemeenschap in Nederland. Kunstliefhebbers die Romantische werken kunnen waarderen, zullen blij verrast zijn met de gebroeders Verveer.

Eerder verschenen op Hereditas Nexus