Uitvoerig standaardwerk
[Recensie]Het christendom, één van de vijf wereldgodsdiensten, is bijna 2000 jaar oud en vrijwel vanaf het begin heeft deze godsdienst vele veranderingen ondergaan, zoals de andere godsdiensten in de loop der tijden ook veranderd zijn. Toch telt het christendom miljoenen aanhangers en inspireert het christelijk geloof vandaag de dag nog steeds vele mensen. Diarmaid MacCullogh raakte geboeid door deze fascinatie voor een geloof, waarbij het lijden centraal staat en hij voelde het als zijn roeping om een boek te schrijven over de herkomst en ontwikkeling van het christendom. Niet zo zeer om te bewijzen of God nu wel of niet bestaat, maar omdat het christelijke geloof toch een onderdeel vormt van de geschiedenis van de mens. Zijn boek verscheen onder de titel A history of Christianity; the First three thousand years. In 2009 bracht uitgeverij Spectrum-Unieboek de vertaalde editie van dit prachtige omvangrijke standaardwerk uit als De geschiedenis van het christendom en in 2010 ontving MacCullogh de Cundill Prize 2010, de belangrijkste non-fictie prijs voor historische literatuur.
Diarmaid MacCullogh waagt zich niet zomaar aan dit onderwerp. De christelijke Kerk speelt al drie generaties een belangrijke rol binnen zijn familie en zelf is hij geboren in een predikantengezin. Na zijn studie in Cambridge werd hij professor kerkgeschiedenis aan de Oxford University en Fellow van St.Cross College in Oxford en schreef al eerder boeken, onder meer over de Reformatie. Met dit boek, De geschiedenis van het christendom, tracht MacCullogh een zo volledig mogelijk overzicht te geven over de ontwikkeling van het christendom wereldwijd en hij doet dit vanuit zoveel mogelijk invalshoeken. Dat is het bijzondere aan dit boek. Hieruit blijkt al meteen de breedvoerigheid, waarmee MacCullogh zijn onderwerp gestalte geeft. Vanzelfsprekend beschrijft hij de ontwikkeling van de christelijke kerk in het Westen en het Oosten, waar de orthodoxe kerk ontstond. Maar ook het verspreiden van het christendom op andere continenten als Afrika en India en zelfs Azië behoren tot één van de vele thema’s, die dit boek rijk is. Bij die pogingen tot kerstening kwamen er ook botsingen met andere godsdiensten. Eén van de grootste conflicten, waar MacCullogh op in gaat is de strijd tussen de Islam en het christendom, die zich in behalve in het Midden Oosten ook in Spanje voordeed. Hoewel het christendom zich doorgaans weinig tolerant opstelde tegenover andere geloven, is het Judaïsme wel doorblijven klinken in het christendom.
Uiteraard gaat MacCullogh in dit boek ook uitgebreid in op theologische zaken als bijvoorbeeld het Concilie van Chalcedon in 451, waar gediscussieerd werd over de naturen van Christus – was Hij menselijk of goddelijk of was Hij wellicht een Godmens. Ook de kerkvaders krijgen veel aandacht. De auteur laat zien hoe de invloed van Paulus, die feitelijk beschouwd kan worden als de grondlegger van het christendom, zoals wij dat kennen, zijn weerklank vond bij Augustinus en vervolgens later weer werd opgepakt door Maarten Luther. Daarnaast besteedt hij aandacht aan de pluriformiteit van het christendom, die in de loop van eeuwen is ontstaan. Naast de overbekende protestante stromingen als Lutheranisme en Calvinisme is er in het boek ook veel ruimte voor de evangelicals, de evangelische stromingen voornamelijk in Engeland en Amerika, die ontstonden aan het eind 17de eeuw. Met als voorbeeld de Moravische Broederschap.
Wat De geschiedenis van het christendom echt interessant maakt, is dat Diarmaid MacCullogh afwijkt van de plat getreden paden. Zo begint hij zijn speurtocht naar het ontstaan in het oude Griekenland, dus nog ver voor de geboorte van Jezus. Een begin dat zeker niet direct voor handen ligt. Echter ook bij de Grieken vormde het geloof de kern van hun identiteit en waren er overeenkomsten tussen de Griekse en Joodse cultuur dat de bakermat zou vormen voor het latere christendom. De invloeden van Plato en Aristoteles op de discussies in het christendom betreffende de goddelijkheid dienen daarbij ook niet uit het oog verloren worden, volgens de auteur. Vervolgens gaat de auteur verder en bespreekt hij ook de invloeden van het christendom op het culturele en intellectuele leven van de maatschappij. Kunst, muziek, wetenschap en zelfs politiek ontkwamen niet aan die invloed en de discussies over het goddelijk element. Aan de orde komt de opkomst van de iconografie en de dramatiek van de beeldhouwers in de heiligenbeelden. Evenals de invloed van de liturgie op de muziek in het algemeen, zoals bij Johann Sebastian Bach. Maar ook omgekeerd was het geval. Politieke veranderingen drukten op hun beurt hun stempel op het christendom. Tijdperken als de Verlichting, Eerste Wereldoorlog en meer nog de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitse kerken zich schaarden acht het Nazisme, omdat men het Communisme als een veel grotere dreiging beschouwde, dwongen het christendom zich nadien te hervinden.
Nog steeds is het christendom aan verandering onderhevig, mede door de toenemende secularisatie. Zo is de hel verdwenen uit de preken en neemt de crematie, wat voorheen uitsluitend het lot was van ketters, steeds meer de plaats in van begraven. Ook de gewijde muziek behoort niet meer alleen aan kerken toe, maar is ook regelmatig te horen op concertpodia. Bovendien waagden in de loop van de tijd steeds meer componisten, die niet veel ophebben met het oude christendom, zich aan het componeren van gewijde muziekstukken.
Diarmaid MacCullogh heeft met De geschiedenis van het christendom een geweldige prestatie geleverd. De lezer dreigt bijna overspoeld te worden door de enorme hoeveelheid informatie. Steeds valt er weer iets nieuws te ontdekken in dit lijvige boek dat de geschiedenis van het christendom in vogelvlucht toont. Sommige facetten blijven daarbij wel enigszins onderbelicht. Verder gaat MacCullogh voorbij aan de invloeden van de moderne spiritualiteit, die het christendom al sinds de negentiende eeuw langzaam binnendringen. Die nieuwe spiritualiteit hoeft lang niet altijd samen te gaan met de gebruiken en rituelen uit de christelijke leer en traditie, doch ze kan daarvoor wel een voedingsbodem zijn. Uit het boek valt op te maken dat de auteur een volgeling van het conventionele christendom is, hoewel hij geen oordeel velt. Hij is een serieus historicus, wat zich vertaalt in het feit dat hij kritisch is, hij laat zich dan ook niet in met onbewezen theorieën als over een huwelijk tussen Maria Magdalena en Jezus. Ook is hij eerlijk over het falen van het zendingswerk, met name in India en verhult hij niet het geweld, dat de christenen gebruikten om hun doel –de bekering- te bereiken. Desondanks is het boek geen droge theologische verhandeling geworden, maar een boeiende geschiedschrijving. Het is daarom ook niet verwonderlijk dat dit boek een prijs heeft mogen ontvangen. Het is waarlijk een meesterwerk, voorzien van schitterende illustraties, notaties en appendices en uiterst interessant voor iedereen, die nieuwsgierig is naar de achtergronden van het christendom, zoals wij het thans kennen.
—
Eerder verschenen op Het leven is eeuwig
