De laatste winter van de Weimarrepubliek
[Recensie] De Republiek van Weimar was een vernieuwende maar wankele democratie die 15 jaar stand hield. De economische wereldcrisis veroorzaakte werkloosheid en maakte, met de naweeën van het vredesverdrag van Versailles, de opkomst mogelijk van twee extreme politieke bewegingen: communisme en nationaalsocialisme. Politici streden om de macht. In de winter van 1932-1933 won Adolf Hitler mede omdat anderen het graf van Weimar dolven: de zwakke president Von Hindenburg, de machtsbeluste kanselier Von Papen die de populaire Hitler aan zijn kant wilde krijgen maar ook de monarchie wilde herstellen, en generaal Von Schleicher die uit was op het kanselierschap. Ondertussen zorgden Hitler en Goebbels voor de onrust die de anderen moest ontregelen. De auteurs beschrijven gedetailleerd en spannend aan de hand van dagboeken, krantenartikelen, brieven en historische documenten van dag tot dag de gebeurtenissen die in drie maanden tot de geboorte van het Derde Rijk leidden. Elke dag begint met korte samenvattingen van opvallende berichten in kranten met tegengestelde politieke kleuren, zoals de nationaalsocialistische Völkischer Beobachter, de communistische Rote Fahne en de goed geïnformeerde liberale Berlijnse Vossische Zeitung. De lezer volgt wie met wie waar en waarover praat, in het geheim of opzettelijk openbaar, en met welke gemene trucs de spelers bij de macht proberen te komen, maar ook waar en hoe iedereen woont, zoals Von Hindenburg in de voormalige ambtswoning van Bismarck. De lezer wordt meegenomen in internationale politieke ontwikkelingen maar krijgt ook onthullende verslagen van bijvoorbeeld het oudejaarsfeest van de nazi’s in Berchtesgaden.
Dan wordt het 30 januari 1933: overwinnaar Hitler legt als rijkskanselier de ambtseed af op de grondwet van Weimar(!), laat zijn tranen de vrije loop en roept in de open limousine die hem naar hotel Kaiserhof rijdt voortdurend ‘wir haben es geschaft’. Von Papen kreeg als troostprijs kort het vicekanselierschap, en Von Schleicher werd door de SS vermoord. De lezer komt interessante figuren tegen die in het naoorlogse Duitsland ook een rol spelen, zoals Walter Ulbricht. De grafdelvers laat zien hoe gewetenloos belangrijke politici opereerden en suggereert dat de nationaalsocialisten ook hadden kunnen verliezen. Dit is voor de niet- gespecialiseerde lezer geen eenvoudig boek, maar in een aftiteling maakte hij kennis met alle spelers en een kroniek vermeldt de belangrijkste gebeurtenissen. Dat helpt om er toch echt van te genieten.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
