Verzetshelden
[Recensie] Een groep jonge mensen ziet direct de ernst van de Tweede Wereldoorlog in: “Op 10 mei 1940, de dag dat Almelo onder de voet werd gelopen door binnentrekkende Duitse troepen, kwam ’s avonds het AJC-bestuur onder Hermans voorzitterschap bij elkaar in Het Baken en liquideerden ze de afdeling” (p. 33).
Wie benieuwd is naar de titel – die klinkt als een spannend jongensboek en daarom wat overtrokken overkomt – moet wel even geduld hebben want het verhaal is al op de helft wanneer het plan voor de bankoverval ter sprake komt. Dat neemt niet weg dat de aanloop niet boeiend is. Integendeel! In de geest van de opheffing van het AJC gaan de Almelose vrienden al snel tot verzetsdaden over en zetten ze een netwerk voor onderduikers op. Dat verloopt niet zonder gevaar en er is ook sprake van infiltratie. Er worden mensen uit de gevangenis bevrijd en bij een overval op een distributiekantoor worden 20.000 bonkaarten en toeslag- en rantsoenkaarten buitgemaakt. Ook overvallen ze een trein die bonkaarten vervoerd en rond Dolle Dinsdag worden treinen gesaboteerd. De Duitsers trekken zich in september 1944 naar het oosten terug en dat is duidelijk merkbaar in Almelo. Het verhaal gaat verder over een wapendropping, arrestaties en ook liquidaties van verzetsstrijders die informatie prijsgeven.
Derk Smoes en Jan Meenks, hoofdrolspelers in dit boek werken allebei bij de Twentsche Bank en wisten vanuit hun jarenlange ervaring “… precies wat ze zich wel en niet konden veroorloven. Natuurlijk lag hun primaire taak bij het reguliere bancaire werk. Maar steeds vaker werden ze gedwongen daar wat flexibeler mee om te gaan, omdat hun activiteiten voor de goede zaak nu eenmaal ook veel tijd en energie vergden” (p. 59).
Deel 1 eindigt veelzeggend met toenemend geldgebrek en zo ontstaat het plan om het Almelose filiaal van de Nederlandsche Bank te overvallen. Het verhaal beschrijft de voorbereidingen en de overval die voorspoedig verloopt want “ze werden verwacht”. Met 13 kisten geld ter waarde van ruim 46 miljoen gulden gaan ze er in een vrachtauto vandoor. Zelfs de regering, prins Bernhard en Churchill weten van de overval die op rolletjes verloopt.
Het eerste onderzoek van de Duitsers levert niets op maar Rauter geeft opdracht “het geval met alle mogelijke middelen tot klaarheid te brengen.” De NSB’er Rost van Tonningen speelt een rol in dit boek: hij is president van de Nederlandsche Bank en had tegen advies van anderen in alle geld in het Almelose filiaal ondergebracht.
Uiteindelijk komen de Duitsers er na enkele arrestaties toch achter waar het geld zich bevindt en halen zij het volledige bedrag terug. Vele verzetsstrijders worden vervolgens op transport gesteld en komen uiteindelijk in Duitsland terecht in een concentratiekamp en verkeren daar in erbarmelijke omstandigheden. De meesten komen van ontbering om, anderen worden geëxecuteerd.
Hoewel de titel De grootste bankoverval aller tijden een ‘succesverhaal’ suggereert, is deze op zich geslaagde overval uiteindelijk toch op een drama voor de meeste betrokkenen uitgelopen. In die zin is het een verhaal van moedige mensen die hun verzet met de dood moesten bekopen. Bijzonder zijn de vele historische foto’s die het verhaal verlevendigen en de lezer een mooi historisch tijdsbeeld van mensen geven.
Een intrigerend boek!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
