Het is Charlie. Het is cocaïne
Het is 1917. Bij het Vlaamse Ieper wordt een loopgravenoorlog uitgevochten. Daar is niets heroïsch aan: soldaten raken gewond, zijn bang, willen opgeven, zijn lafaards. Maar dan is er cocaïne. Het neutrale Nederland denkt dat artsen in het leger cocaïne gebruiken als verdovend middel, maar niets is minder waar. Legerleiders geven hun soldaten cocaïne om ze beter te laten vechten, hun angsten te overwinnen en ze een superieur gevoel te geven.
In De handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek lezen we hoe de Brit Robin Ryder naar het front bij Ieper wordt gestuurd. Van nature geen sterke of dappere vechter, maar een onderwijzer, zien we door diens angstige ogen de verschrikkingen die zich afspelen in de loopgraven. Dan steekt een andere soldaat een injectienaald in zijn arm. Het is Charlie. Het is cocaïne. Robins angst verdwijnt en hij wil niets liever dan vechten: ‘In zijn hele lichaam voelde hij de onweerstaanbare aantrekkingskracht van het front.’
We lezen ook over Lucien Hirschland, handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek. Ook hij wordt op zeker moment naar het front in België gestuurd, maar dan om de troepen daar van cocaïne te voorzien, en hij komt er met fijnere souvenirs vandaan dan Robin. Lucien is door de deal die hij daar sluit een stuk welvarender, terwijl Robin in de strijd een groot deel van zijn gezicht verliest. Jaren later duikt Robin in Haarlem op, waar hij door toeval – zo lijkt op het eerste gezicht, maar niets is minder waar – bij Lucien in huis belandt.
De strijd om cocaïne wordt nu niet alleen door Nederlandsche Cocaïne Fabriek, zijn medewerkers en de internationale politiek gevoerd, maar vindt ook dagelijks plaats in Luciens huis. Robins verslaving wordt er gevoed door Lucien, terwijl diens zus Swaantje haar best doet Robin te helpen met afkicken.
De strijd komt in beide gevallen tot een climax, waarna Robin met Swaantje naar Engeland vertrekt en Lucien zijn baan bij de Nederlandsche Cocaïne Fabriek moet verlaten en vertrekt naar Nederlands-Indië.
De handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek brengt fascinerende feiten aan het licht. Cocaïne was aan het begin van de 20ste eeuw een legaal geneesmiddel. Er waren zeker mensen die wisten dat cocaïne ook verslavend was, maar die hielden wijselijk hun mond. Na de eerste wereldoorlog hadden veel veteranen te kampen met een verslaving of met verschrikkelijke afkickverschijnselen. Deze feiten zijn op zichzelf fascinerend en blijven je ook na het lezen bezighouden. De originaliteit van het gegeven staat een mislukte uitwerking echter niet in de weg.
Hoewel Braam erin slaagt in een luchtige stijl te schrijven, waardoor lezen amper moeite kost, verzandt ze meer dan eens in beschrijvingen die er niet toe doen:
‘Tjonge, dat viel tegen. Bijna drie kwartier had hij erover gedaan. Met de Mercedes nog in de garage, in afwachting van een onderdeel voor de koplamp, had een rit op de Harley plotseling een prettige uitdaging geleken. Eindelijk weer eens vol gas langs ‘s heren wegen naar Amsterdam scheuren, door het maanloos duister, wat het extra opwindend maakte. Maar met schakelen had de Harley af en toe kuren vertoond, er leek iets mis met de koppeling. De motor kon weleens te lang ongebruikt in de schuur hebben gestaan of het werd gewoon tijd een andere aan te schaffen. Misschien zo´n supersnelle Harley Davidson Sport Twin.’
Een dergelijke passage draagt echter wel bij aan de karaktertekening van Lucien Hirschland. Die is ongeloofwaardig naïef en we zouden moeten geloven dat hij tot op het laatste moment niet op de hoogte was van de echte werking van cocaïne, noch van het feit dat zijn bazen daarvan op de hoogte waren. Hoewel Hirschland van meet af aan wordt neergezet als een welgestelde heer die zijn schaapjes goed op het droge heeft en niet verder kijkt dan wat zijn eigen hartje begeert, stelt hij door deze eenzijdigheid uiteindelijk toch teleur. Te laat komt hij erachter waar hij zich al die tijd mee bezig heeft gehouden en te makkelijk is de uitweg die hem geboden wordt. Ook in zijn relatie met de verslaafde actrice Pola toont hij zich weinig doortastend. Hij laat zich verleiden zijn lief naar Duitsland te sturen om haar daar te laten afkicken. Ook dan heeft hij te laat in de gaten dat Pola in Berlijn steeds verder te gronde gaat.
De handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek is vooral een fascinerend boek door de wantoestanden die rondom cocaïne aan het licht worden gebracht. Voor een goede roman is echter meer nodig – de eendimensionale personages doen af aan de geloofwaardigheid van de roman. Braam is er goed in geslaagd de lezer te boeien met haar gegeven, niet met de fictie die ze ervan maakte.
