Geologische roman weinig diepgravend
Toen in het najaar van 2008 de roman Lange dagen van Pia de Jong verscheen, buitelden recensenten van HP|De Tijd, Vrij Nederland en NRC over elkaar heen om overeenkomsten te zoeken met Hermans’ Nooit meer slapen. De vergelijkingen waren hoofdzakelijk gebaseerd op het feit dat beide boeken zich in Lapland afspelen. Een boek dat vrijwel gelijktijdig verscheen – De Hartslag van de aarde van Arthur Umbgrove – kreeg nauwelijks media-aandacht. Dat terwijl ook Umbgroves boek een opmerkelijke parallel met Nooit meer slapen vertoont: de hoofdpersoon is geoloog.
De hartslag van de aarde gaat over ‘de Prof’, die na een herseninfarct al 38 jaar in een verzorgingstehuis wacht op de dood. Zijn verzorgers denken dat hij niets meer weet over zijn verleden, maar algauw kom je als lezer te weten dat de oude man zich meer herinnert dan hij wil laten merken. Zodra een van de verpleegsters met een typemachine komt aanzetten, is hij dan ook vastbesloten om zijn levensverhaal op papier te zetten: dat van een fascinatie voor geologie en van een grote liefde. En met alle herinneringen die bovenkomen duurt het niet lang tot de Prof ook weer een naam krijgt: hij is de geoloog Burghofen, die jaren geleden het boek De hartslag van de aarde schreef.
Dat Burghofen nagenoeg een anagram is van Umbgrove is niet toevallig. De geoloog J.H.F. Umbgrove vergaarde wereldwijde bekendheid met zijn wetenschappelijke boek The pulse of the earth uit 1942, waarin hij opmerkte dat veel processen op aarde, waaronder klimaatverandering, een cyclisch karakter hebben. Met De hartslag van de aarde heeft cabaretier Arthur Umbgrove, die voor zijn debuutroman Midden op de weg, zo hard mogelijk de LiBra Debutantenprijs 2006 kreeg, een eerbetoon willen schrijven aan zijn beroemde grootvader.
Maar niet aan de geoloog. In deze tijd waarin de kranten vol staan over de opwarming van de aarde, had een klimaatveranderingsroman als De hartslag van de aarde een perfecte aanvulling kunnen vormen op de actualiteit. Jammer genoeg is de geologische invalshoek in de roman te summier uitgewerkt. Hermans zette in Nooit meer slapen met Alfred, die aan zijn eigen wetenschappelijke capaciteiten twijfelde en zijn veldwerk zag mislukken, een overtuigendere geoloog neer dan Umbgrove met de Prof heeft gedaan. Umbgrove heeft ervoor gekozen het in zijn roman slechts te laten bij wat losse geologische weetjes, een inmenging die nogal gekunsteld aandoet. Het had voor het verhaal weinig uitgemaakt of de Prof een geniale geoloog, een beroemd hersenchirurg of een uitmuntende wiskundige was geweest.
Umbgrove gaat bovendien te vluchtig voorbij aan veel dingen die in het leven van de Prof toch een belangrijke rol moeten hebben gespeeld. Neem het onderzoek dat hij deed in Nederlands-Indië, of zijn belevenissen in Leiden, waar hij studeerde: Umbgrove wijdt er maar een paar regels aan in de roman, en dat terwijl juist zulke details het boek minder oppervlakkig zouden maken. In plaats daarvan staan in De hartslag van de aarde enkele voor het verhaal volstrekt overbodige passages, zoals die waarin de Prof beschrijft hoe een van zijn medebewoners dwars door een vitrinekast is gelopen. Slechts een paar gedeelten – het ooggetuigenverslag van de uitbarsting van de vulkaan de Krakatau, bijvoorbeeld – weten echt te overtuigen.
‘(…) de gloeiende lava spoot omhoog om daarna dampend terug te vallen in zee, iedere keer een immense stoomzuil veroorzakend. (…) iedere geoloog droomt ervan eenmaal getuige te zijn van zo’n belangrijk en groots natuurverschijnsel.’
En dan heeft Umbgrove er nog voor gekozen een extra hoofdpersoon in de roman te introduceren: het meisje Sara, dat door een zeldzame stoornis niet durft te praten in het bijzijn van vreemden. De Prof neemt haar juist om die reden in vertrouwen en laat Sara zijn boek lezen. Helaas is het personage van Sara ook figuurlijk nogal nietszeggend. De overschakeling tussen de beide personages voegt weinig toe aan het boeiende levensverhaal van de oude Umbgrove; had de Prof een monoloog over zijn leven gehouden dan was de roman waarschijnlijk interessanter en diepgaander geworden. Het gegeven van een meisje dat niets zegt bij vreemden is op zichzelf een bijzonder thema, maar had misschien beter in een aparte roman verwerkt kunnen worden. Nu hinkt Umbgrove op twee gedachten, wat de vaart weghaalt uit de roman.
Goed, dat tempo past misschien wel bij het verpleegtehuis waar de Prof zich bevindt, maar al met al is De hartslag van de aarde lang niet zo diepgravend als je mag verwachten – zeker van een roman die handelt over een geoloog.
