Vat krijgen op het leven van toen
[Recensie] In Lezen in Frankrijk houdt Margo Dijkgraaf een vurig pleidooi voor de hedendaagse Franse literatuur. Haar stelling is dat er na een lange periode waarin het experimenteren met taal centraal stond in de Franse romans er nu weer een verhaal vertelt mag worden.
“Deze boodschap heeft Nobelprijswinnaar Patrick Modiano nog niet bereikt” dacht ik bij het lezen van de eerste hoofdstukken van zijn kleine roman De horizon (l’Horizon) uit 2011. Zeker in het begin van de roman gebeurt er eigenlijk niet zo veel en ook daarna blijft er veel volkomen onduidelijk. Waarom sommige personages worden opgevoerd is bijvoorbeeld een raadsel. Toch is het lezen van De Horizon meer dan de moeite waard. Want juist het ontbreken van een helder verhaal, met een kop en een staart, met een eenduidig einde, dat zou wel eens ons leven kunnen kenmerken. En vaak is dat precies wat literatuur tracht te doen: het leven proberen te vatten. Modiano wil juist laten zien dat het de loop van iemands leven geen logisch lineair verhaal is, maar juist is samengesteld uit onduidelijke gebeurtenissen waarvan we niet precies weten waarom ze plaatsvonden. En dat maakt dat mensen dikwijls hun eigen leven niet goed kunnen reconstrueren. Wat heeft er zich toen en toen nu echt voorgedaan, hoe zat dat ook al weer, en als dat en dat zich niet voorgedaan, hoe zou mijn leven er dan uit hebben gezien? Vaak weet je niet exact wat er speelde, waarom de dingen liepen zoals ze liepen.
In De horizon probeert de schrijver Bosmans, die na de oorlog werkte in een boekhandel op de afdeling esoterie, zich na veertig jaar te herinneren hoe zijn relatie in die tijd met de in Berlijn geboren Margaret Le Coz is verlopen en waarom hij haar is kwijt geraakt. De oude Bosmans zwerft door Parijs en probeert aanknopingspunten te vinden over wat er toen is gebeurd. Dat gaat lastig en zijn geheugen is gefragmenteerd. “Sinds enige tijd dacht Bosmans vaak terug aan bepaalde voorvallen uit zijn jeugd, bepaalde vluchtige ontmoetingen, naamloze gezichten, warrige abrupt afgebroken episoden. Het stamt allemaal uit een ver verleden, maar doordat ze niet met de rest van zijn leven waren verbonden, bleven al die losse scènes in het luchtledige hangen, in een eeuwig heden. Op de vragen die ze altijd weer bij hem opriepen, zou hij nooit antwoord krijgen. Voor hem zouden het altijd raadselachtige fragmenten blijven. Hij was begonnen er een lijst van aan te leggen, in de hoop toch nog een paar aanknopingspunten te vinden: een datum, een exacte plaats, een naam waarvan hij de exacte spelling niet kende.”
Al zwervend door Parijs reconstrueert hij een aantal zaken. Gelukkig vindt hij bij hem thuis een aantekeningenschrift terug met de aanzet voor een roman die hij over zijn leven van toen wilde schrijven. En dat bood ook weer aanknopingspunten. De belangrijkste gebeurtenis uit die tijd was dat zowel Bosmans als Margaret worden lastig gevallen door stalkers. Hij door zijn moeder die een relatie heeft met een man die eruitzag als “een uitgetreden priester of als een stierenvechter op sokken.” Het stel heeft bedacht dat Bosmans haar nog geld verschuldigd is en ze duiken overal op. Hij geeft ze af en toe geld of jaagt ze weg. De man die Margaret lastig valt is een serieuzere bedreiging. Ze wordt al achtervolgd toen ze als adolescent leefde in een klein stadje in het oosten van Frankrijk. Ene Boyaval, een man met een onduidelijk, maar in ieder geval crimineel verleden, heeft zijn zinnen op haar gezet. Ze wijst hem af en dat pikt hij niet. Hij duikt overal op, ook als ze naar Zwitserland uitwijkt en daar gouvernante wordt. Parijs is de volgende verblijfplaats waar ze naar toe vlucht. Ze ontmoet er Bosmans en begint met hem een relatie.
Weemoedig herinnert Bosmans zich hoe ze samen optrokken maar ook hoe ze elkaar kwijt raakten. Waarom ze plotseling vertrok? Bosmans snapt het nog steeds niet en de lezer komt het ook niet echt te weten. Waarom had hij toen niet anders gehandeld? Was hun beider leven dan anders gelopen?
De horizon is een kleine, fijne roman, geen grote gebaren en grote woorden, maar kleine waarnemingen over hoe het tussen mensen kan lopen en over hoe de tijd werkt in ons denken en voelen. Het is ook een roman van de hoop, want Modiano laat de oude Bosmans besluiten de geschiedenis te willen herschrijven, maar ook hoe dat afloopt blijft gissen.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
