Over de bronnen van boosheid in de politiek

[Recensie] Sjaak Koenis heeft een tot nadenken stemmend boek geschreven, omdat hij een gangbare gedachte onderuit probeert te halen. Die gangbare gedachte is dat het populisme en de daarmee gepaard gaande woede een bedreiging vormt voor de democratie. De centrale stelling van het boek is dat “het de democratie zelf is die allerlei vormen van boosheid voortbrengt”.

Menno ter Braak vormt de belangrijkste inspiratiebron voor deze stelling. Enerzijds wijst Ter Braak erop dat de democratie een politiek systeem is dat traditionele hiërarchieën ondermijnt en de gelijkheid tussen mensen bevordert. Maar anderzijds is de toegenomen gelijkheid tussen mensen voortdurend de bron van ressentiment, omdat de belofte van gelijke vrijheid steeds weer stuit op nieuwe vormen van ongelijkheid.

Verschil in talent, ijver en geluk genereren echter onvermijdelijk verschillen tussen mensen. Net als Ter Braak vindt Koenis dat het ressentiment op diverse manieren wordt gekanaliseerd. Zo kan het ressentiment van burgers worden omgezet in zowel een destructieve rancune als een constructieve rebellie. Volgens Koenis kenmerkt de democratie zich door een Januskop: terwijl het ene gezicht de democratie als bron van rancune toont, toont het andere haar als bron van mondigheid en emancipatie.

—