"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De kat en de generaal

Vrijdag, 4 oktober, 2019

Geschreven door: Nino Haratischwili
Artikel door: Marnix Verplancke

Schuld en gerechtigheid

[Recensie] Noera is zeventien en woont in een Tsjetsjeens bergdorp waar gewoonte en traditie nog in eer worden gehouden. Ze weet dat Moesa een oogje op haar heeft, er zelfs van droomt om met haar te trouwen en haar in het maatschappelijke en religieuze keurslijf te dwingen. Alleen is Noera niet het soort meisje dat zich makkelijk laat dwingen, van nature niet, en ook niet door de levenslessen die ze van Natalja krijgt, een Russische die met een Tsjetsjeen was getrouwd en in het dorp als lerares aan de kost komt. Nee, Noera droomt er niet van een Tsjetsjeense moeder te worden, maar wel Maria, het glamoureuze en eigengereide hoofdpersonages uit de Mexicaanse soap waar ze zo dol op is. Ze wil weg, weg uit het dorp, en weg van de nakende oorlog waar ook Natalja al voor op de vlucht is gegaan. Het is immers 1994, het jaar waarin de Russische troepen met harde hand het opstandige Tsjetsjenië weer in het gareel proberen te krijgen.

Twee jaar geleden werd Nino Haratischwili een literaire sensatie met haar maar liefst 1300 pagina’s dikke roman Het achtste leven (voor Brilka), een groots epos over een Georgische familie dat inmiddels in het Nederlands aan zijn twaalfde druk toe is. Het was de derde roman van de in Hamburg wonende en in het Duits schrijvende Georgische, die tot dan toe meer bekendheid genoot omwille van haar toneelwerk. De kat en de generaal, haar nieuwe roman, waarin Noera een cruciale rol speelt, is een gelijkaardig, zowel in tijd als in ruimte breed opgezet boek, al blijft het iets ingetogener, en heeft het een duidelijker thema: schuld en gerechtigheid.

Noera wordt immers onderschept door een stel Russische soldaten die haar mishandelen en verkrachten alvorens haar te vermoorden. Het is oorlog in de Kaukasus quoi, en dan gebeuren die dingen, maar niet zo volgens Aleksandr Orlov. Als jonge soldaat maakte hij deel uit van die troep Russische geweldenaars en deed hij tegen zijn zin mee. Hij was geen bruut en in feite ook geen militair. Hij wou studeren en kennis vergaren, hield van filosofie en literatuur, maar kreeg van zijn omgeving de kansen niet die voorkeuren te ontwikkelen.

Na de oorlog wil Orlov gerechtigheid. Hij klaagt zijn compagnons aan voor de militaire rechtbank, maar moet al vlug vaststellen dat de Russische autoriteiten niet echt geneigd zijn die gerechtigheid te laten zegevieren. Pas een paar decennia later, wanneer de generaal, zoals Orlov inmiddels bekend staat, een van de rijkste mannen van Rusland is geworden, ziet hij een oplossing, en die staat op een affiche langs een Berlijnse weg: een actrice die als twee druppels water op Noera lijkt. Met de kat, zoals Sesili zich graag laat noemen, wil de Generaal zijn vroegere kompanen naar het dorp in Tsjetsjenië lokken waar Noera de dood vond en daar zijn ultieme gerechtigheid botvieren. Zoals katten zijn, laat ook Sesili zich niet meteen overhalen, maar uiteindelijk gaat ze ervoor, en leeft ze zich zelfs zozeer in haar rol in dat ze steeds meer Noera wordt.

Kookboeken Nieuws

Net als in Het achtste leven (voor Brilka) plaatst Haratischwili haar verhaal in een grotere historische context. Zo wijst ze bijvoorbeeld op de moeilijke relatie die er al decennia bestond tussen Tsjetjenië en Rusland – of voorheen de Sovjetunie. In 1944 liet Stalin een half miljoen Tsjetsjenen en Ingoesjen naar Kazachstan en Kirgizië deporteren omdat hij die volkeren verdacht van collaboratie met de nazi’s. Volkomen onterecht volgens de betrokkenen, maar dat het de relatie met de Russen die de Sovjetunie de facto bestuurden niet echt ten goede kwam, ligt voor de hand.

Naast die historische inkleding is er ook de culturele. Er is iets wat Tsjetsjenië verbindt met Rusland en Berlijn, lezen we tussen de regels van De kat en de generaal. Dat was zo in 1994, en dat is vandaag nog steeds zo. Wanneer de kat gecontacteerd wordt door de Generaal, speelt ze Ismene in Antigone van Sophocles, een stuk over familietrouw en een gerechtigheid die alle wetten overstijgt. Een stuk ook dat aan de wieg staat van de Europese cultuur.

Twintig jaar eerder stak een jonge Rus op weg naar de oorlog in Tsjetjenië precies dat toneelstuk in zijn plunjezak. Hij was de zoon van een beroepsmilitair die nog gedecoreerd was door Gorbatsjov en voor zijn moeder kon hij alleen maar in diens voetsporen treden. Dus vertrok hij, met tegenzin, en ook wel omdat hij de liefde van zijn Sonja wou herwinnen. Misschien nog wel meer dan over schuld en gerechtigheid gaat Haratischwili’s nieuwe roman dus over datgene wat ons bindt, over de grenzen en de tijd heen.

Eerder verschenen in De Morgen

Boeken van deze Auteur:

De kat en de generaal

Het achtste leven (voor Brilka)