"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De katholieke school

Vrijdag, 24 mei, 2019

Geschreven door: Edoardo Albinati
Artikel door: Jan Koster

Waarom die gruwelijke misdaad?

[Recensie] Je hebt boeken waarvan je je van tevoren afvraagt waarom ze zo ongelooflijk dik zijn. Na lezing kun je dan tot de conclusie komen dat er weinig tot niets overbodigs in staat. Het kan ook zijn dat enorm dikke boeken voor een deel bestaan uit tekst die je gerust had kunnen overslaan omdat het nauwelijks interessant is. De katholieke school van Edoardo Albinati zit daar tussenin. Het bevat 1.486 pagina’s waarvan een deel zeer boeiend is en waarvan de rest minder of nauwelijks interessant is. Het enige wat je met zekerheid kunt vaststellen is dat de auteur dit blijkbaar nodig had, het krijgen van inzicht in de achtergronden en omstandigheden die hebben geleid tot een gruwelijke misdaad, gepleegd in de jaren zeventig.

De aanleiding

Het betreft een gruwelijke verkrachtings- en moordzaak die in de jaren zeventig is gepleegd. Twee meisjes worden tegen hun wil vastgehouden in een woning in een deftige buurt. Gedurende een weekend worden zij verkracht en vervolgens vermoord. Althans, dat was de bedoeling. Eén van de meisjes overleeft door te doen alsof zij al dood is. Zij worden in de kofferbak van een auto gestopt die langs de straat wordt geparkeerd. Het nog levende meisje weet met haar laatste krachten de aandacht te trekken. Zij overleeft dit vreselijke weekend ternauwernood.

De daders zijn bekenden van Albinati; zij hebben tegelijk met hem op dezelfde school gezeten, een katholiek lyceum. Sindsdien heeft hij geworsteld met de vraag hoe het zo ver heeft kunnen komen. Hoe bestaat het dat de daders al op jonge leeftijd zo onmenselijk wreed  waren ten opzichte van vrouwelijke leeftijdgenoten, tieners nog. Deze worsteling werd nog heviger toen één van deze daders na zijn vrijlating nogmaals de fout in ging toen hij een moeder en haar dochter ombracht.

Boekenkrant

School als invloedrijke omgevingsfactor

Deze voorvallen beslaan slechts een klein deel van De katholieke school. Terwijl de auteur nauwelijks oog heeft voor de slachtoffers is hij vooral benieuwd naar mogelijke antwoorden op het waarom van het daderschap. Pasklare antwoorden zijn er niet. Er zijn wel omstandigheden die in enige mate eraan hebben kunnen bijdragen dat deze jongens zo zijn ontspoord. Albinati neemt uitgebreid de ruimte om deze te beschrijven.

Hij begint met de omgeving op school. Het is een jongensschool met paters en andere geestelijken als leraren en leidinggevenden. Het is een jongenscultuur waarin het enige vrouwelijke wezen de kantinedame is. De enige meisjes die de jongens kennen zijn hun eigen zusjes of die van vrienden en die uit familiaire kring. Maar de school is de bepalende omgeving. Daar heerst een verwrongen cultuur van enerzijds afkeer van homofilie en anderzijds een bewondering voor elkaars lichamen en talenten. Dat sommige geestelijken daarin een sturende rol hebben zal inmiddels geen verrassing meer kunnen zijn. Veel jongens hebben daardoor niet geleerd hoe met meisjes om te gaan.

Maar er is meer

Het is niet alleen de school. Er zijn veel meer factoren die Albinati belicht. Veel gezinnen zijn nauwelijks een stabiele basis. Ouders zijn nogal veel met zichzelf bezig en hebben (te) weinig aandacht voor hun kroost. De jongens komen, meestal ongehinderd, in aanraking met criminelen, flirten met (neo)nazisme en allerlei andere donkere kanten van het leven.

Daarnaast is er ook die cultuur van mannelijkheid die moet worden bewezen. Als jongen mag je niet zwak zijn of dat niet tonen. Meisjes vormen in die context nu eenmaal het zwakke geslacht en zijn bij uitstek een ‘middel’ om de mannelijkheid te bewijzen.
Albinati gaat nog veel verder. Hij benoemt nog veel meer aspecten die mogelijk een bijdrage hebben geleverd aan het ontsporen van zijn schoolgenoten. Hij bespreekt ze uitgebreid, belicht ze van alle kanten en verwoordt dat tot in detail.

Het resultaat

Dat is een lijvige roman die het midden houdt tussen feit en fictie. In een kort nawoord geeft hij aan dat hij de feiten heeft gehaald uit vele bronnen, zoals processen-verbaal, verhoren, interviews met personen die een rol hebben in de gebeurtenissen. Maar er is ook plaats voor fictie. Herinnering en fantasie spelen wel degelijk ook een belangrijke rol in De katholieke school.

Je krijgt een goed beeld van de omgeving waarin de auteur is opgegroeid. Die merkwaardige cultuur op een katholieke jongensschool heeft merkwaardige volwassenen voortgebracht. Sommige zijn ontspoord, zoals de daders, de meeste anderen hebben een vreemd leven geleid.
Van de auteur blijft een beeld hangen van iemand die niet gelukkig is met zichzelf. Om het zelfhaat te noemen gaat misschien wel wat ver, maar iemand die altijd slecht slaapt, immer behoefte heeft aan een vrouwelijke omhelzing, die voortdurend op zoek is naar die éne vrouw, die al een hele leven naar niets anders verlangt dan een vrouw te hebben, kun je moeilijk iemand noemen die gelukkig is met zichzelf en de omstandigheden waarin hij verkeert. Zonder het met zoveel woorden te zeggen lijkt dit ook een gevolg van de merkwaardige cultuur waarin hij is opgegroeid. In die zin is De katholieke school ook een vorm van zelfonderzoek.

Tijdverspilling of niet?

Dat is de vraag die ik mijzelf geregeld stelde tijdens het lezen maar ook na voltooiing. Ik zou liegen als ik zou beweren dat De katholieke school mij van begin tot eind heeft geboeid. Daarvoor zijn er te veel passages die weinig toevoegen, nauwelijks interessant zijn en soms ronduit saai. De auteur is zich daarvan zeker bewust. Geregeld richt hij zich tot de lezer waarbij hij aangeeft dat deze gerust een sprong in het boek kan maken als deze geen behoefte heeft aan wat eraan zit te komen.
Maar er staat ook veel moois in. Dat betreft met name zijn persoonlijke geschiedenissen, zoals de relatie met zijn vrienden waarvan de extreem intelligente Arbus de meest fascinerende figuur is, de gedragingen van de katholieke leraren waarvan sommigen ‘latent’ homoseksueel gedrag vertonen, zijn nogal merkwaardige liefdesleven.

De katholieke school is een bijzondere leeservaring, niet alleen door de omvang. Het is een uitgebreid web van bespiegelingen en beschouwingen, bij vlagen diepzinnig en tot nadenken stemmend. Maar kritiek is er ook. Het is te veel van het goede, er staat veel in wat weinig relevant en nauwelijks boeiend is. Het meest storende is dat Albinati vrijwel geen aandacht heeft voor de slachtoffers. Van de vrouw die het heeft overleefd zou ik wel meer willen weten, met name wat het voor haar voor gevolgen heeft gehad. De auteur heeft voornamelijk oog voor de daders en hun motieven. Wellicht dat zijn werk als leraar in een beruchte gevangenis een verklaring is voor die eenzijdige focus, maar bevredigend is dat allerminst.

Voor het eerst verschenen op jkleest.nl