"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Koude Oorlog

Woensdag, 22 april, 2020

Geschreven door: John Lewis Gaddis
Artikel door: Evert van der Veen

Een sluimerend conflict van politieke tegenstellingen

[Recensie] “Ze zagen eruit als gewone mensen”: woorden van een soldaat uit het Rode Leger over de Amerikaanse troepen. Een soldaat uit het Amerikaanse leger zei over het Russische leger: “Als je ze een Amerikaans uniform zou aantrekken, hadden het Amerikanen kunnen zijn!”

Met dit treffende citaat zet dit boek in bij het einde van de Tweede Wereldoorlog in de Duitse plaats Torgau aan de Elbe waar het Russische en Amerikaanse leger elkaar ontmoette. De uitspraak typeert de toen al aanwezige tegenstelling, vol angst en vooroordelen jegens de ander. Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende vrijwel tegelijk het begin van een nieuwe periode vol spanning tussen oost en west. Europa werd verdeeld in twee invloedssferen en de grenzen werden in de loop der jaren letterlijk en figuurlijk steeds strenger: het IJzeren Gordijn: “Stalin kreeg dus de nieuwe gebieden en de invloedssfeer die hij wilde: de grenzen van de Sovjet-Unie werden enkele honderden kilometers naar het westen opgeschoven en het Rode Leger installeerde overal in Oost-Europa dienstbare regimes”, pagina 36.

Daar stelde Amerika het Marshall plan tegenover: “de ernstigste bedreiging voor de westerse belangen in Europa was niet het vooruitzicht van een militaire interventie door de Sovjets, maar veeleer het risico dat honger, armoede en wanhoop Europeanen ertoe zouden drijven hun eigen communisten aan de macht te brengen, die vervolgens gehoorzaam de wensen van Moskou zouden dienen”, pagina 48.

In dit boek komt het mondiale conflict tussen met name de Verenigde Staten en de Sovjet Unie ter sprake: naast Europa is er aandacht voor Azië: de oorlogen in Korea en Vietnam, de Cuba-crisis.

Boekenkrant

De auteur, hoogleraar geschiedenis aan de Yale University, concludeert dan ook: “De overwinning in de Tweede Wereldoorlog bezorgde de overwinaars dus geen gevoel van veiligheid….. de leden van het geallieerde bondgenootschap waren nu tegenstanders in de Koude Oorlog”, pagina 65.

Alle belangrijke gebeurtenissen in deze periode komen ter sprake en lezing daarvan vergt wel de nodige interesse van de gemiddelde lezer. De menselijke inzet van het openingscitaat in het eerste hoofdstuk keert in de rest van dit boek voor mijn gevoel optimaal niet terug. Veel namen, feiten, gebeurtenissen passeren de revue. Die zijn ook belangrijk om het verhaal verantwoord te vertellen maar ondanks citaten van personen blijft het geheel toch wat ‘droog’ omdat de menselijke invalshoek te weinig een rol speelt. Het is vooral een beschrijving van politieke en militaire gebeurtenissen met opvattingen van invloedrijke personen. Het verhaal is als zodanig wel leesbaar kan niet overal boeien. Wanneer de auteur de grote geschiedenis meer met die van mensen had verbonden – zoals Geert Mak dat bijvoorbeeld doet – dan was het boek levendiger geworden.

Boeiender is het hoofdstuk over de wapenwedloop en de kernwapens die daarin een wezenlijke rol spelen. Opvallend is de constatering van de auteur dat mensen van NAVO en Warschaupact daar in de kern hetzelfde over denken: “Het was inderdaad vreemd dat leiders die zo van elkaar verschilden als Malenkov en Churchill op bijna hetzelfde moment nagenoeg hetzelfde zeiden. Voor hen waren de implicaties van ‘gelijkheid in vernietiging’ duidelijk: omdat een oorlog die met kernwapens werd gevoerd dat zou kunnen vernietigen wat hij zou moeten verdedigen, zou zo’n oorlog nooit gevoerd moeten worden”, pagina 88 – 89.

De bouw en de afbraak van de Berlijnse Muur komen ter sprake evenals de rol van de Verenigde Naties die na de Tweede Wereldoorlog werden opgericht. Interessant is de uitleg van de auteur over de invulling van het begrip rechtvaardigheid. Voor de Amerikanen is dat democratie en vrije markt en individuele vrijheid. Rusland ziet dat meer ideologisch: het streven naar een klassenloze maatschappij.

Interessant in het hoofdstuk ‘Acteurs’ is de rol van paus Johannes Paulus II en zijn bezoek aan Polen. Ook de val van de Muur in 1989 is boeiend beschreven. Zo heeft dit boek voor degene die hier en daar even volhoudt of wat vluchtiger leest, zeker wat te bieden.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles