"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Kruistochten

Zondag, 26 november, 2017

Geschreven door: Thomas Asbridge
Artikel door: Wouter van Dijk

De strijd om het heilige land

[Recensie] Auteur Thomas Asbridge doceert Middeleeuwse Geschiedenis aan de Universiteit van Londen en geldt als een expert op het gebied van de kruistochten. Na het grote succes van zijn De eerste kruistocht. De oorsprong van het conflict tussen islam en christendom (oorspr. The First Crusade. A New History .The Roots of Conflict between Christianity and Islam) uit 2004 waagde hij zich met dit boek, De Kruistochten, de strijd om het heilige land, aan het ambitieuze project alle kruistochten, die grofweg tussen 1100 en 1300 naar het Midden-Oosten voerden, te behandelen. Het resultaat is een lijvig werk van zo’n 800 bladzijden [2012/red].

In zijn inleiding legt Asbridge uit dat hij heel bewust heeft geprobeerd bewust een subjectief perspectief te vermijden. Concreet leidt dit ertoe dat het verhaal, dat op chronologische wijze alle kruistochten behandelt, beurtelings wordt verteld vanuit het christelijke of islamitische perspectief. Het deel over de derde kruistocht waarin Richard I Leeuwenhart en Saladin centraal staan wisselt bijvoorbeeld per hoofdstuk van perspectief. Naast deze ‘onpartijdige’ aanpak wil Asbridge enkele fundamentele vragen over het fenomeen kruistocht beantwoorden, zoals de vraag hoe het mogelijk was dat zoveel christenen en moslims gehoor gaven aan de oproep op kruistocht of jihad te gaan, terwijl ze wisten wat voor ellende ze te wachten stond. Een andere vraag die Asbridge bezighoudt is in hoeverre de eerste kruistocht een reactie op gebeurtenissen in het Midden-Oosten vormde of een uiting van christelijke agressie.

Asbridge’s boek is opgebouwd uit vijf delen, het eerste deel verhaalt over de gebeurtenissen die leidden tot de organisatie en uitvoering van de eerste kruistocht, de herovering van Jeruzalem – voornamelijk te wijten aan de verdeeldheid binnen de islamitische wereld – en eindigt met de herovering van Edessa door de islamitische veldheer Zengi in 1148. Deze laatste gebeurtenis vormde de voor een tweede kruistocht. Het tweede deel van het boek is gewijd aan de reactie van de islamitische wereld op de kruistochten en focust voornamelijk op de belangrijke rol die de moslimleider Nur al-Din hierin speelde. Onder zijn leiding werd de islamitische wereld grotendeels verenigd en werden de kruisvaardersstaten in het nauw gedreven. Hierna volgde de opkomst en het succes van Saladin die als Egyptische sultan zijn eigen dynastie wilde stichten ten koste van de heerschappij van de Zengiden, waarvan Nur al-Din nog een afstammeling was. Het beeld van Saladin als onbaatzuchtige en eervolle strijder voor de islam blijkt hierbij vooral door hemzelf in latere jaren gepropageerd te zijn. In zijn streven naar een eigen dynastie en rijk bleek hij niet terug te deinzen voor wreedheid, gehuichel en sluwe politieke spelletjes. Nadat het christelijke leger zich in 1187 voor de zoveelste keer had laten verleiden tot het verlaten van haar versterkte steden voor het leveren van een veldslag met de moslimtroepen – en vernietigend verslagen was bij Hattin – nam Saladin ook Jeruzalem in. Als reactie hierop werd in West-Europa de derde kruistocht gepredikt. Nu namen Richard I van Engeland, Filips II Augustus van Frankrijk en de Duitse keizer Frederik Barbarossa het kruis aan. Na de dood van Barbarossa en het vroegtijdig terugkeren van Filips wierp Richard zich op als onbetwiste leider van de derde kruistocht. Het derde deel van het boek spitst zich toe op de strijd tussen Richard I en Saladin.

Nadat de kruisvaarders van de derde kruistocht wegtrokken voor de poorten van Jeruzalem was het feitelijk gedaan met Outremer1, het geheel van kruisvaardersstaten in de Levant. De vierde kruistocht werd een grote – nota bene tegen Constantinopel gerichte – mislukking en ook de pogingen van Lodewijk IX in de dertiende eeuw om Egypte te veroveren liepen op niets uit, waaraan het vierde deel van De Kruistochten is hieraan gewijd. Ten slotte heeft het vijfde deel de herovering van de restanten van de Frankische kruisvaardersstaten door sultan Baibars tot onderwerp. Asbridge eindigt zijn boek met een interessante verhandeling over de rol van de kruistochten in de collectieve herinnering in volgende eeuwen, zowel in de Westerse wereld als in het Midden-Oosten. Tevens rekent hij af met het in de vorige eeuw in de geschiedschrijving gewortelde idee dat de kruistochten voornamelijk gevoerd werden om financieel gewin en om grondgebied te bemachtigen; in plaats daarvan benadrukt hij het religieuze aspect van een onderneming als een kruistocht in een middeleeuwse maatschappij waarin religie zeer diep geworteld was. Daarbij heeft hij zeer veel aandacht voor het huidige historische debat omtrent belangrijke figuren uit kruistochtgeschiedenis. Zo besteedt Asbridge veel aandacht aan de persoon van Richard I Leeuwenhart, en zet zijn beweegredenen tijdens de kruistocht in perspectief; hoewel Richard tegenwoordig als Engelse koning bekend staat, was hij in feite heerser over een Angevijns rijk waarvan de belangrijkste bezittingen in het huidige Frankrijk te vinden waren. Dit leidde tot zijn grote rivaliteit met Filips II Augustus en zijn gegronde vrees toen Filips eenmaal vertrokken was uit het Heilige Land dat deze van Richards afwezigheid misbruik zou maken om gebied op hem te veroveren. Naast het feit dat de auteur door uitstapjes als hierboven laat zien uitstekend op de hoogte te zijn van het huidige historische debat, haalt hij ook verscheidene contemporaine geschiedschrijvers aan. Zowel West-Europese kroniekschrijvers als islamitische geschiedkundigen zoals Ibn al-Athir.

Kookboeken Nieuws

We kunnen dan ook wel stellen dat Asbridge’s tweeledige aanpak prima gewerkt heeft. Door het verhaal van de kruistochten te benaderen vanuit zowel het Westerse als Oosterse perspectief, heeft hij een indrukwekkend relaas weten te geven van de tweehonderd jaar waarin deze plaatsvonden. Daarbij heeft hij een helder beeld naar voren gebracht van de verschillende hoofdrolspelers. De karakterschetsen van onder andere Baibars, Richard Leeuwenhart, Nur al-Din en Saladin zijn ontdaan van alle later aangebrachte mystiek en geven een zeer realistisch beeld van deze voor de gebeurtenissen zo belangrijke leiders. Al met al is De Kruistochten dan ook een waardige opvolger van De eerste kruistocht en een absolute aanrader voor eenieder met interesse voor de kruistochten, van wetenschapper tot leek.

Eerder verschenen op Hereditas nexus

Boeken van deze Auteur: