"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De laatste getuige

Woensdag, 10 april, 2019

Geschreven door: Frank Krake
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Oorlogsverslag zonder reflectie

[Recensie] De laatste getuige is een ware pageturner. Frank Krake kan goed schrijven en dat weet hij. Het boek leest op veel pagina’s als een spannend jongensboek, ook al gaat het over de meest afschuwelijke dingen. In het boek beschrijft Krake het leven en overleven van Wim Aloserij, een eenvoudige Amsterdamse jongen die door een verkeerde beslissing in de nachtmerrie van de nazi concentratiekampen tijdens WO II terechtkwam. Na elk hoofdstuk wil je snel verder om te weten hoe het Wim gelukt is om te overleven. De laatste getuige lezen is lezen met adrenaline, het leest beter dan een doorsnee thriller.

Het boek is met kennis van zaken geschreven. Krake bezocht met de hoogbejaarde Aloserij, die vlak na de publicatie van het boek overleed, alle plaatsten in Nederland en Duitsland waar de oude man in zijn jeugd ondergedoken zat en gedetineerd was. En dat was een flinke rij. Allereerst werd Aloserij midden in de oorlog vanwege de ‘Arbeidsinsatz’ in Braunschweig gestationeerd, daar had hij het eigenlijk goed voor elkaar. Goed werk, niet te zwaar, goed eten, hij bouwde zelfs een band op met de Duitsers om hem heen. De eerste jaren van de oorlog was Wim doorgekomen als slagersjongen. De slager claimde telkens dat hij medeverantwoordelijk was voor de voedselvoorziening in Amsterdam en dat hij Aloserij niet kon missen omdat het werk zo zwaar was. Maar in 1943 werd dit verhaal niet meer geloofd, Wim werd gesommeerd zich te melden en op transport gezet naar het Braunschweig. Na een jaar dacht de nog jeugdige Wim, hij was pas 19 jaar, dat hij het wel kon maken om terug te reizen naar Nederland. Hij had er beter kunnen blijven.

In Amsterdam aangekomen was de enige optie zo snel mogelijk onder te duiken, dat gebeurde op een boerderij in Zwaag, een dorpje bij Hoorn. Het ging maar een paar maanden goed. Wim en een kompaan werden verraden, opgepakt en afgevoerd en toen was het uit met de zachte behandeling. Het werd eerst Kamp Amersfoort, daarna Kamp Neuengamme, buitenkamp Husum-Schwesing om er te werken aan een linie van antitank-grachten, daarna weer kamp Neuengamme. De ontberingen waren talloos en verschrikkelijk, Wim zag honderden mensen sterven: afgemaakt door de kapo’s of de ss-ers of uitgeteerd van de honger en ziekten. Wim wilde koste wat kost overleven en probeerde zich zo fit mogelijk te houden, altijd te zorgen dat hij niet al te hard hoefde te werken of te doen alsof, zoveel mogelijk te eten en vooral nooit een maaltijd over te slaan, ook al voelde hij zich vaak te beroerd om te eten. Waar hij kon regelde hij voor zichzelf een baantje waardoor hij niet het zware werk hoefde te doen. In Husum werd hij ziekenverzorger en hoefde hij niet langer elke dag met te dunne kleren in de kou. Aan het eind van de oorlog vervoerden de nazi’s Wim en andere overlevenden uit Neuengamme naar de haven van Lubeck in de Oostzee. Duizenden kampbewoners worden hier in schepen opgesloten, weer onder erbarmelijke omstandigheden. Door een misverstand bombarderen de RAF-vliegtuigen de schepen. Ook ‘Wims’ schip wordt getroffen, er sterven nog eens duizenden mensen. Maar ook nu weet Wim als een van de weinigen aan de dood te ontsnappen. Voorjaar 1945 keert hij terug naar Nederland. Hoeveel geluk kan een mens hebben, denk je bij het lezen van dit relaas.

De laatste getuige is een adembenemend verhaal. Maar, is het daarmee ook goed boek? Bij het lezen heb je toch snel gemengde gevoelens, en die zijn zowel historisch als levensbeschouwelijk van aard. Op de eerste plaats vraag ik me af wat dit boek nu toevoegt aan de lange rij van Boeken over WO II en de vele getuigenisboeken die er al er zijn? Ik kwam geen nieuwe inzichten tegen, geen nieuwe gedachten, wel de nodige vragen.

Dans Magazine

Historisch is het boek te mager, Krake had veel meer de historische en geografische context kunnen schetsen. Als Aloserij in Neuengamme komt krijgen we geen beschrijving van de historische betekenis van het kamp, waar het lag in Duitsland, en waarom daar. Dat volgt pas als Wim er voor de tweede keer komt. Van Kamp Amersfoort krijgen we een minuscule beschrijving, en wordt bijvoorbeeld niet geplaatst in de manier waarop de Duitsers in Nederland hun strafkampen inrichtten. Je leest over de verschrikkingen, maar het systeem eronder blijft deels gissen. Waarom heeft Krake het niet over de Joden in kampen waar Wim zat, waren die daar niet? Ook dat blijft onduidelijk. Daarentegen zijn de vele foto’s verhelderend en voegen ze echt wat toe.

Het voornaamste bezwaar bij het boek is vooral van levensbeschouwelijke aard. Het boek eindigt abrupt als de oorlog is afgelopen. Hoe is het daarna met Aloserij vergaan? Ook daar mag de lezer naar raden. We weten alleen dat hij heel oud is geworden, 94 jaar. Aloserij is een van de weinig overlevenden uit de genoemde kampen, hij wordt neergezet als een sympathiek en rechtschapen mens. En dat is zonder meer geloofwaardig beschreven door Frank Krake. Maar Krake had Aloserij wel vragen mogen stellen over hoe hij zelf over zijn eigen rol terugkijkt, hoe het voelt dat hij als een van de weinige van vele duizenden mensen om hem heen heeft mogen overleven. Is hij religieus door zijn martelgang geworden, heeft hij een normaal en gelukkig leven kunnen opbouwen?

Zowel een stevigere rol voor de historische als de ethische-levensbeschouwelijke component hadden het boek een diepgang gegeven waarmee had kunnen uitstijgen boven vele andere getuigenissen over WO II. Nu blijft het te zeer een spannend jongensboek over een joch uit Amsterdam die met een sterk karakter, boerenslimmigheden en een ongelooflijke dosis geluk wist te overleven in de hel van de nazi’s. Indrukwekkend, maar het is toch een gemiste kans om er niet iets meer dan een spannend jongensboek van te maken.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles

Roeland Dobbelaer las als jurylid van de Alice Indie Boekprijs voor het onafhankelijke boek een aantal recente non-fictie boeken. Ook De laatste getuige was genomineerd.

Boeken van deze Auteur:

De verzetsman en de voetbalheld

De grootste bankoverval aller tijden

De laatste getuige

De laatste getuige. De man die drie concentratiekampen en een grote scheepsramp overleefde

Menthol