“Niemand kwam me halen”
[Recensie] De titel zet ons in het Nederlands taalgebied een beetje op een verkeerd spoor alhoewel de naam van de schrijfster al laat zien waar dit boek vandaan komt. De verhalen die in dit boek zijn gebundeld, zijn namelijk allemaal afkomstig uit Wit-Rusland.
Dat maakt dit boek overigens niet minder belangrijk. Integendeel: het is goed dat wij in het westen oog krijgen voor het oorlogsleed dat zich in het oosten van Europa heeft afgespeeld. Rusland heeft zwaar onder de oorlog geleden en telt het hoogste aantal slachtoffers: ruim 23 miljoen. De Duitse aanval is bloedig geweest en de slag om Stalingrad is berucht. Die feiten zijn bekend maar dat wil nog niet zeggen dat we ons er echt iets bij kunnen voorstellen, laat staan dat we ons het leed kunnen invoelen.
Het is de kracht van dit boek dat de oorlog op klein-menselijke schaal duidelijk zichtbaar en voelbaar wordt. De verhalen tekenen het leed dat nietsvermoedende burgers van de ene op de andere dag overkomt, vertellen over gezinnen die uit elkaar worden gerukt en vaders die plotseling weggaan omdat ze als militair worden opgeroepen. De ontreddering van de kinderen die getuige zijn van bruut geweld jegens mensen en gebouwen komt dicht bij de lezer.
Het is werkelijk onvoorstelbaar wat kinderen allemaal hebben meegemaakt. Het heeft geen zin om het een met het ander te vergelijken want omstandigheden zijn altijd anders maar het Duitse geweld dat de mensen in Wit-Rusland overkwam is toch wel van een andere orde dat hetgeen zich in het algemeen in het westen heeft afgespeeld al kennen ook wij Putten en Ouradour om maar iets te noemen.
De Duitsers toonden zich in Rusland toch wel van hun meest meedogenloze kant: moordlustig en wraakzuchtig.
De titel boven ieder verhaal geeft iets weer van het onderwerp en de sfeer. Daaronder wordt de naam van het kind vermeld met de toenmalige leeftijd tijdens de oorlog. Opvallend – en typerend voor de socialistische samenleving – is de vermelding van het huidige beroep van het kind. In het licht van het verleden is dit volkomen onbelangrijk.
Dat doet verder niets af aan de inhoud van de verhalen die vaak een forse impact op de lezer kunnen hebben. Ook degene die wel wat gewend is aangaande de Tweede Wereldoorlog zal af en toe even slikken als hij leest wat kinderen van dichtbij hebben gezien en meegemaakt.
De mensheid laat zich in deze verhalen van zijn meest slechte en meedogenloze kant zien. “Ik zal vertellen over de geur van de oorlog”: zo zouden de verhalen kunnen worden samengevat. De eenzaamheid en ontreddering van kinderen wordt treffend in deze zinnetjes verwoord: “Niemand kwam me halen” en “Ik kan nooit helemaal gelukkig zijn”.
We lezen over vliegtuigen die bombarderen, hulp aan partizanen die bij ontdekking door de Duitsers gruwelijk wordt bestraft, laffe en barbaarse executie van moeders. Wat ook opvalt is de enorme honger waardoor mensen hun hond of kat opeten en zelfs aarde eten. Ook hier zijn concentratiekampen: “Er was maar één uitgang uit het kamp: door de schoorsteen… rechtstreeks naar de hemel…”
Het is moeilijk om een keuze te maken want zoveel verhalen zijn aangrijpend, stemmen verdrietig en roepen postuum machteloze woede op. Het verhaal Heeft God dat gezien? En wat dacht hij toen? is bijzonder en niet alleen vanwege de titel. Sober beschrijft de toen 8-jarige Joera wat hij heeft gezien. Een aantal zinnen begint dan ook met “Ik zag… “
Buitengewoon aangrijpend is de passage in het verhaal Dat is m’n dochter niet! Nee! waarin eerste het flesje van de baby, vervolgens het kind en daarna de moeder wordt doodgeschoten.
Dit zeer indrukwekkende boek brengt ons dichter bij het oorlogsverleden van de Russische bevolking.
—
