Omkijken naar het verleden
In zijn nieuwe roman De langste nacht brengt Otto de Kat de verhaallijnen uit zijn vorige romans samen. ‘Van alle drie de personages loop ik nog steeds na te denken hoe het met ze zou gaan,’ zei hij in een interview na verschijning van Bericht uit Berlijn . Stond in die roman de diplomaat Oscar Verschuur centraal, nu is zijn dochter Emma de hoofdfiguur. Inmiddels 96 jaar oud, trekt ’s nachts haar leven aan Emma voorbij. Een leven van geluk, gemis en half geopenbaarde geheimen dat Otto de Kat mooi invoelbaar weet te maken. ‘Ze heeft zoveel gezien en niet begrepen, ze is zo lang een telkens terugkerend verleden ontvlucht, ze is zo bang geweest voor het onkenbare van alles, voor de reis terug. Nu kijkt Emma eindelijk om.’
Een van de eerste herinneringen die terugkomt is de lange nacht in Berlijn die Emma met haar eerste man Carl Bielenberg doorbracht, voordat hij werd opgepakt voor zijn betrokkenheid bij de aanslag op Hitler. In volgende herinneringen lees je hoe Emma daarna is gevlucht en uiteindelijk opgevangen door familie in Gouda. Via haar neef Chris Dudok leert ze haar tweede man Bruno kennen, met wie ze na de bevrijding een nieuw leven begint in Rotterdam.
Eenzaam
Getrouwd met Bruno, moeder van twee kinderen: het leven van Emma komt in Nederland tijdens de wederopbouw in rustiger vaarwater. Maar het verleden in Berlijn-Dahlem met Carl is ze niet vergeten, al spreekt ze er met niemand over. Emma is niet de enige met een verleden dat haar achtervolgt. Haar zwager Rob, de ‘inscheper’ uit De Kats tweede boek, keert terug na zijn omzwervingen over de wereld. Verlost van waarvoor hij wegging is hij echter allerminst. Net als Chris, die zijn geliefde Julia uit De Kats gelijknamige roman heeft verlaten. ‘Ik ben gegaan, ik was zo laf om dat te doen. Ik heb me nooit meer ergens thuis gevoeld’, zegt hij over dat moment. En dat laatste geldt eigenlijk voor alle personages in De langste nacht – eenzaam voelen ze zich allemaal.
Het isolement waarin Emma destijds in Berlijn verkeerde, en dat De Kat in zijn vorige roman Bericht uit Berlijn beschreef, is in Rotterdam niet verdwenen. Het weinige contact met haar ouders beschrijft De Kat veelzeggend wanneer Emma haar moeder Kate niet kan bereiken om te vertellen dat haar vader Oscar is overleden: ze zit in Afrika, afgesloten van iedere manier van communicatie.
Achtervolgd door het verleden
De langste nacht is vintage De Kat. Hij brengt de verhaallijnen uit zijn eerdere romans mooi bij elkaar, maar vermijdt daarbij pasklare antwoorden op de vraag ‘hoe is het verder gegaan met … ?’. Het verleden wordt weer opgehaald en De Kat gaat verder waar zijn eerdere romans ophielden, maar nergens biedt hij een volledige verklaring voor het heden van zijn personages. Daarmee blijft er genoeg over voor de lezer om in te vullen.
Personages van Otto de Kat worden achtervolgd door hun verleden; een verleden dat De Kat effectief weet op te roepen. Een datum of een enkele opmerking volstaan om de achtergrond bij het verhaal te schetsen. Daarmee houdt De Kat het tempo in het verhaal, ondanks dat er niet veel actie in deze roman zit. Waar in De inscheper Rob alleen al in de eerste hoofdstukken van Nederland, via de mijnen in Zuid-Afrika, gevangenschap in Java en tewerkstelling in Thailand uitkomt in Japan, blijven we in De langste nacht bij Emma’s nachts op haar kamer. Alleen via herinneringen verlaten we haar huis.
Ze maakte geen aanstalten om naar bed te gaan. De lauwwarme avondlucht woei naar binnen, oppervlakkig gezien zat ze hier veilig, er was niets dat haar bedreigde dat ze niet over zichzelf had afgeroepen. Ze merkte nauwelijks dat de zuster naar de keuken ging. Er waren alleen de echo’s van een oud leven, haar jaren in Leeuwarden, Berlijn, het Schwarzwald, de straat waar ze nu al meer dan zestig jaar woonde. Die straat was een blok basalt in een rivier, kaalgeslagen, verweerd geraakt, met Emma en haar betonnen geheugen daar boven, op de derde verdieping.
In die herinneringen geeft De Kat het verleden beetje bij beetje prijs en dat houdt de lezer nieuwsgierig. Of er nog meer romans in deze personages zitten, is afwachten. In ieder geval maakt De langste nacht zin in meer: nog een nieuwe roman of – voor nu – het (her)lezen van de eerdere.
