"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De magie van het beeld

Donderdag, 19 augustus, 2021

Geschreven door: Oek de Jong
Artikel door: Piet Halma

De kunst van het kijken

[Recensie] Bewust kijken naar een foto, schilderij of een still uit een film: als je er de tijd voor neemt openen zich nieuwe vergezichten. Romanschrijver Oek de Jong laat je in zijn gelijknamige boek verwonderen over de Magie van het beeld.

Als kind houdt hij al van kijken, vertelt Oek de Jong in het voorwoord bij deze bonte verzameling aan beelden. Plaatjes kijken in boeken en tijdschriften. Op zijn achttiende gaat hij naar Amsterdam om kunstgeschiedenis te studeren. Hij raakt onder de indruk van de kunst van de twintigste eeuw.

Na de schilders voegen zich tekenaars, fotografen, cineasten, architecten, designers en beeldhouwers in de lange rij van mensen die hij bewondert. “Ik leerde kijken. Door steeds nieuwe beelden te zien, door ze met elkaar te vergelijken, door met kunstenaars te praten en te gaan aanvoelen wat een sterk beeld is,” schrijft hij. Al die ervaringen hebben bij De Jong geleid tot een schrijversbestaan waarin landschappen en kunst naast de bijzondere personages, een prominente plaats innemen in zijn romans. Zijn meest recente roman Zwarte schuur, over de verwerking van een trauma is daar getuige van.

Mysterie

Hereditas Nexus

Voor De Jong blijft elk beeld uiteindelijk een mysterie. “Het geheimzinnige van een beeld is de schoonheid die niet te analyseren valt. ‘De magie van het beeld is dat je ernaar blijft kijken,” zo verwoordt hij het in zijn boek zelf.

Eerder beschreef Oek de Jong zijn beeldwaarnemingen al voor het Museumtijdschrift . Met hier en daar een lichte bewerking maakte hij een keuze uit veertig van die publicaties van vaak niet meer dan twee á drie pagina’s bij elk door hem beschreven beeld.

Vaste thema’s zijn niet te vinden in deze caleidoscoop. De Jong heeft wel bijzondere aandacht voor vrouwen in de kunst, films die indruk op hem hebben gemaakt en natuurlijke landschappen. Een greep: onder meer Cézanne, Rembrandt, Van Gogh, de badkuipen op Piazza Farnese in Rome, winter in Istanboel, een ontmoeting met Chopin en Srebrenica komen voorbij.

Marilyn Monroe

Mooi is het verhaal bij de overbekende foto die is gemaakt van Marilyn Monroe op een luchtrooster van een metro in New York. De Jong beschrijft wat er achter deze misschien wel beroemdste filmfoto uit de twintigste eeuw schuil gaat. Maar ook wijst hij op de mannelijke blikken op de achtergrond bij deze opwaaiende zomerjurk.

Een foto van een uitgestorven landschap uit 1988 gemaakt in het uiterste noorden van Canada siert de omslag. Het beeld doet De Jong mijmeren over de geschiedenis van de kunst: het is de verbondenheid met de traditie van de romantische wandelaar, de esthetiek van rotsblokken in hedendaagse Zen-tuinen en landschappen die je onderweg op vakanties kunt tegenkomen. De foto leidde ertoe dat de trek naar de door de fotograaf Hamish Fulton gemaakte wildernissen een hoge vlucht heeft genomen. De romantische ongereptheid is verleden tijd.

De enige Friese connectie is een foto uit 1946 gemaakt door de in Workum geboren Andries Deinum (1918). Eind jaren twintig gaat hij met zijn vader de Zuiderzee op om te kijken naar de aanleg van de immense Afsluitdijk. Hij emigreert naar Amerika, komt te werken bij filmmaker Alfred Hitchcock en keert vlak na de oorlog terug naar Workum om in beeld te brengen wat hij als fotograaf zo gemist heeft in Amerika: het Friese land met zijn weilanden, sloten, vaarten en wolkenluchten. Zo maakt hij een foto van een voorbijvarende tjalk die door de wind wordt voortgestuwd. De Jong kijkt vooral naar wat hij ziet op en rondom het schip.

Wat mijzelf het meest intrigeert is een schilderij van Gustave Caillebotte, Straat in Parijs bij regen, uit 1877. Het plein is de Place de Dublin. Alles is er nog gloednieuw. Er zijn nog geen bomen geplant. Er gebeurt van alles. Maar wat is het dan dat me zo raakt? Misschien is het wel de beschrijving van dit schilderij.

Oek de Jong leert mij bewust te kijken. Maar ook zijn er de eigen emoties die dit werk oproepen. Welke die zijn? Dat is nu de magie van het beeld. Soms ongrijpbaar, maar wel prikkelend tot verder kijken. Magie en mysterie zijn niet maakbaar.

Eerder verschenen in Friesch Dagblad

Boeken van deze Auteur: