"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De man met de hoed

Woensdag, 28 maart, 2007

Geschreven door: Pauline van de Ven
Artikel door: Karlijn de Winter

Even traditioneel als hypermodern

De voorspelling dat de papieren roman in het digitale tijdperk zijn aftocht zou moeten blazen is niet bewaarheid. Blijkbaar koesteren we nog veel te veel de knisperende blaadjes tussen onze vingers, onze volgestouwde stoffige boekenkasten en de onmiskenbare geur die een pasgedrukt boek in zich draagt. Pauline van de Ven heeft dit ook beseft, maar kon tegelijk de verlokkingen van het world wide web met zijn interactieve en multimediale karakter niet weerstaan. Daarom bedacht ze een tussenoplossing die aan beide wensen tegemoetkomt en zijn weerslag vond in haar onlangs voltooide project, De man met de hoed.

In eerste instantie is er het fysieke boek, een gedrukte roman van ruim 500 pagina’s. Het bevat een chronologisch opgezette familiekroniek bestaande uit niets meer en niets minder dan tekst. Maar daarnaast ontwikkelde Van de Ven, die in de jaren ’80 ooit het eerste Nederlandstalige artikel over internet publiceerde, www.demanmetdehoed.nl. Op deze website kun je de romantekst eveneens (op één hoofdstuk na) integraal lezen, maar daarnaast vind je in de kantlijn uitstapjes naar foto’s, ingescande brieven, geluidsfragmenten enzovoorts, die op de een of andere manier aan de tekst gerelateerd zijn en die je ervaring van het verhaal nieuwe dimensies kunnen geven. In zijn totaliteit geeft Van de Ven de site het stempel ‘hyperboek’.

Alleen dat al geeft De man met de hoed de allure van iets revolutionairs. Nederlandse schrijvers waagden zich immers nog maar zelden aan een digitaal experiment. Op enkele uitzonderingen na, zoals Tonnus Oosterhoff die bewegende poëzie publiceert, hangt de Nederlandse literatuur nog altijd in het precomputertijdperk. Maar Van de Ven omarmt juist de vernieuwingen van de digitale cultuur. De inhoud van haar hyperboek is niet alleen multimediaal, maar ze durft ook de uitdaging met de interactiviteit aan te gaan. Haar ‘postvak in’ heeft ze namelijk opengesteld voor iedereen die denkt iets aan het bestaande toe te kunnen voegen. Muziek, afbeeldingen, documenten: alles is welkom, als het maar raakvlakken vertoont met de romantekst van Van de Ven die, in tegenstelling tot de zo in trek zijnde wiki’s, evenwel onaantastbaar is.

Het uitgangspunt voor die tekst is de historie van Van de Vens schoonfamilie. De schrijfster doorspitte het familiearchief en smeedt de brieven, foto’s en een autobiografie aaneen tot een rechtlijnig verhaal over een Maastrichts gezin waarvan de oudste zoon opklimt in de zakenwereld, trouwt met een Duitse vrouw, in Nijmegen een textielfabriek begint en zes allereigenaardigste kinderen krijgt.

Dans Magazine

De plot bestrijkt de hele periode tussen 1879 en 1940. Zo volg je als lezer niet alleen de herkenbare verwikkelingen van deze familie Dumont – verliefdheden, ziektes, sterfgevallen – maar krijg je ook de Europese geschiedenis van met name het begin van de twintigste eeuw mee. Er is de Eerste Wereldoorlog die de Duitse familietak tot wanhoop brengt, de beursval die de fabriekshouder onverwacht in het gezicht slaat en tot slot de Tweede Wereldoorlog die dochter Lily, pas getrouwd met een Hongaar en bij hem ingetrokken, haar onbezorgde rijkeluisleventje doet zien ineenstorten.

Dit laatste voorval is tekenend: hoewel de meest indringende gebeurtenissen uit de afgelopen eeuw in De man met de hoed verwerkt zijn, blijft het verhaal op het niveau van de individuele sores steken. Lily maakt zich in Boedapest zorgen over haar nieuwe meubels die vanwege de oorlog almaar niet bezorgd worden. Maar wat zich buiten het benauwde burgerleventje van deze mensen afspeelt komen we nauwelijks te weten.

Van de Ven heeft vooral de gebeurtenissen uit de levens van een aantal personen willen schetsen. Meer veelomvattende reflecties op bijvoorbeeld de veranderende maatschappij (zoals je die in de onovertroffen familieromans van de Egyptenaar Nagieb Mahfouz aantreft), weert ze klaarblijkelijk bewust uit haar werk. Maar zelfs de psychologie van de individuen die ze beschrijft komt slechts magertjes uit de verf. Ze kent ze oppervlakkige, inzichtelijke karakters toe die de lezer weinig te overpeinzen geven. De leeservaring van De man met de hoed heeft alles weg van het kijken naar een soap. Het boek sleept je mee, de zinnen lopen vlot en de gebeurtenissen volgen elkaar in rap tempo op. Tegelijk staat het tegen vanwege zijn simpelheid, vanwege de in zoveel boeken en tv-series al uitgekauwde platte emoties en vanwege de onuitstaanbare hoeveelheid traantjes die gelaten worden.

Het is opmerkelijk en vooral ontzettend jammer dat iemand die zo’n bewonderenswaardig initiatief heeft genomen door een grenzeloos hyperboek op te zetten, tegelijkertijd een roman heeft geschreven die de literatuur niets vernieuwends heeft te bieden – niet qua thematiek, niet qua structuur en niet qua stijl. De man met de hoed is als tekst dusdanig vlak dat de lust tot doorklikken op het web je al snel vergaat.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.