Ken jezelf en blijf jezelf wat er ook gebeurt
[Recensie] ‘Ken jezelf’ was een bekende Griekse wijsheid. Deze uitspraak past wonderwel bij De meester van het leven een in meerdere opzichten bijzondere roman van de Vlaamse auteur Peter Knapen (1961). Het verhaal laat de zoektocht zien van de zin naar het bestaan. Het is doorspekt met psychologische, filosofische en spirituele elementen. Je zou de roman een existentiële roman kunnen noemen. Dat klinkt heel zwaar, maar Knapen is er in geslaagd om met De meester van het leven het existentiële in uiterst toegankelijke taal te vertellen en het in een spannend verhaal te vervatten. Het is een roman die de spanning vasthoudt, je niet loslaat, gaat tot in de kern van het mens zijn. Het gaat over de integriteit van mensen, houdt ons een spiegel voor (zonder met het vingertje te wijzen), biedt ruimte voor reflectie, inspireert. Kortom een uitermate rijk verhaal dat ontroert.
Het verhaal begint met de eigenaardige uitvaart van hoofdpersonage Renaat Plageens, een befaamd DNA-onderzoeker, een man die voor zijn gezin staat, iemand die altijd goed wil doen. In de kerk wordt iedereen uitgenodigd de tekst die op het bidprentje staat mee te lezen:
“Dank
voor wat het leven bracht
treur noch smacht
want alles
is gegeven…Wat mijn goede God besloot
of in genen goot
heb ik
van vader en moeder
en van mijn meester
even gul
gekregen.”
Een oude man is bij de afscheidsdienst, gaat naar zijn graf en schrijft in de droge aarde: “Vergeef mij”. Wie is hij en waarom vraagt hij om vergeving? Waarom staat juist die tekst op het bidprentje, wat is de reden dat Renaat de regie van zijn eigen begrafenis in eigen hand wilde houden? Wie is Renaat echt? Waarom intrigeert hem het schilderij van kunstenaar K. Merlot van een zwangere vrouw, geschilderd door K. Merlot, dat hangt in het huis van notaris Landuyt? Er zijn tal van raadselen, die soms terloops genoemd worden. Zoals bijvoorbeeld de brief die Renaat en zijn echtgenote An zes maanden voor de geboorte van hun dochter Evita krijgen en waarin staat dat ze hun kindje Anna of David moeten noemen? Van wie komt die brief? Wie is die baardman die steeds maar opduikt?
Knapen neemt je mee op een meeslepende queeste waarin beetje bij beetje ‘het geheim’ van het leven van Renaat ontvouwd wordt. Daarbij krijgt de lezer een mooi tijdsbeeld horend bij de jaren waarin het speelt. Zo is Renaat bij een klooster in een lade aan de poort gevonden. Zo’n lade werd in de dertiger jaren gebruikt voor vondelingen. Maar ook de maatschappelijke verhoudingen komen aan bod, zoals het standenverschil.
Renaat lijkt een weeskind te zijn en beschikt over opvallende talenten. Die worden op de lagere school onderkend door meester Romain, die hem uiteindelijk in huis opneemt en voor hem een mentor wordt. Als we terug in 1930 gekomen zijn, het geboortejaar van Renaat, dan vallen alle puzzelstukjes op zijn plek en zie je pas hoe zorgvuldig deze roman gecomponeerd is.
Meteen valt de chronologie in de roman op. Het verhaal begint in mei 1992 en eindigt in november 1930. De lezer gaat dus terug in de tijd. Elk van de tweeënzestig hoofdstukken beslaat een kenmerkende scène uit het leven van Renaat Plageens. Het verhaal bestaat uit drie delen: hart, geest, ziel. Het hart staat voor emotie en gevoel (de laatste achttien jaar van zijn leven), de geest voor het denkvermogen (de periode tussen 1953 en 1973) en de ziel (1930-1952) voor de kracht die je de goede kant in het leven uitstuurt. Deze termen gaan over het innerlijk van de mens en hebben ook een religieuze dimensie. In je ziel bevinden zich gevoel en verstand waarmee je ervaringen verwerkt, maar ook de wil en het gedrag om die ervaringen om te zetten in acties. In je hart komen aspecten als geweten, loyaliteit en je manier van leven aan bod. Uiteindelijk kristalliseert zich dat uit de geest met als kenmerken: een zuiver geweten hebben, goede en zuivere relaties met mensen onderhouden, toewijding, bereidheid om jezelf weg te cijferen, je bevrijden van alles wat je bindt en ‘een goed mens’ zijn. Laat dit nu allemaal thema’s zijn die in De meester van het leven aandacht krijgen. Om die aspecten nadruk te geven, uit te vergroten zet Knapen daar het tegengestelde tegenover: onderdrukking, streven naar macht, opgeblazen ego’s, geldelijk gewin, oneerlijkheid, bedrog, de waarheid niet vertellen. Niet voor niets heet het hoofdpersonage Renaat (de opnieuw geborene). Vanuit de levensreis die hij doormaakt wordt hij als het ware opnieuw geboren. En Renaat is niet voor niets een outstanding DNA-wetenschapper, die de raadselen van het leven probeert te ontrafelen. “In zijn werk zoekt hij onder de lenzen van microscopen verwoed naar verklaringen en de oplossingen voor de deficiënties van het menselijk leven.”
“Wijsheid en goedheid zijn belangrijk in het leven. Reflectie en spiritualiteit zijn de twee voornaamste zeven waardoor men de fijnste korrels van de humaniteit uit het puin van alle onzin kan onderscheiden.” “Ik moet het kompas van mijn ziel blijven volgen.”
De namen van de personages betekenen ook iets. An, de vrouw van Renaat, komt van Anna wat ‘liefelijk, genadig’ betekent. De oudste dochter van Renaat en An heet Evita en is genoemd naar Eva Peron, maar betekent ook ‘zij die leven geeft’. Het directielid van het bedrijf waar Renaat werkt en onterecht ontslag krijgt heet Jean Rien. “Er waren mensen die zich als parasieten in de spelonken van zijn geheugen verscholen. Af en toe klauterden ze naar boven en deden hun mond ongevraagd open. Ze namen de regie van zijn leven over en bemoeiden zich als boosaardige scenaristen met zijn dromen.”
Verder zijn er veel verwijzingen naar (pop)muziek. Hij verbindt een zin als “een verstand dat uit het hart was gevlucht, was een verloren verstand” aan Imagine van John Lennon, de vriendschap met zijn allerbeste vriend met You’ve got a friend van Carole King. De tweeëntwintigste symfonie van Haydn die als titel draagt de filosoof en waarbij het gaat om een vraag en antwoordspel. Past perfect in het verhaal. En het woord symfonie staat voor samenklank.
Prachtige metaforen, verbindingen van de natuur met de gemoedstoestand van personages kom je overal in het verhaal tegen. Als het bijvoorbeeld gaat over hoe de weeskinderen zich voelen: “Mama Mia (de directrice van het weeshuis; JS) was al vroeg naar de stad gefietst. De kippen op haar domein scharrelden tussen de rottende bladeren. Hun veren zagen er belabberd uit en hun kopjes hingen halfstok.” Dan zijn er filosofische uitspraken als “Als je iets voor je medemens doet, dan gaat het ook goed met jou”, “Haat en wraak vreten vooral je zelf op”. Renaat wordt net geen tweeënzestig jaar. Dit getal staat voor heilige menselijke waarden als vriendschap, liefde, huwelijk, gezin. Als dat allemaal klopt ben je perfect, maar niemand is perfect, toch?
Knapen heeft zijn personages prachtig uitgediept. De auteur is niet voor niets onder meer docent psychologie, opvoedkunde en onderwijskunde. Hij publiceerde ook over ‘leiderschap, spiritualiteit en professionele integriteit’ aan de KU in Leuven. Onmiskenbaar heeft hij zijn ziel en zaligheid, zijn expertise en ervaringen in deze roman verwerkt. Dit is een zeldzaam rijk boek, dat tot nadenken stemt over hoe je zelf mens bent en zou moeten/kunnen zijn. Maar wie nu De meester van het leven is? Dat vind je in de ontknoping van het boek.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
