"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De mensengenezer

Vrijdag, 28 april, 2017

Geschreven door: Koen Peeters
Artikel door: Marnix Verplancke

We zijn allen Afrikanen

De eerste zin

“Het wezen, er bestaat misschien zoiets als het wezen van de Westhoek.”

Recensie

Remi is een boerenzoon uit de Westhoek die op het einde van de Tweede Wereldoorlog met een historisch schuldbewustzijn ter wereld komt. Van zijn op de boerderij inwonende oom Marcel hoort hij verhalen over die andere oorlog een paar decennia eerder, die de streek herleidde tot een gore poel vol modder en bloed, over de honderdduizenden doden en over die zwarte soldaat die beweerde dat je ‘carabouya’ diende te zeggen wanneer je een nachtmerrie had. Wanneer een Jezuïet een voordracht komt geven, weet Remi wat hem te doen staat: hij moet de wereld repareren en een mensengenezer worden. “Wie heeft jou zo gestraft?” zegt zijn moeder wanneer hij die avond aankondigt ook Jezuïet te willen worden.

Dans Magazine

In een parallelle verhaallijn laat Koen Peeters in zijn nieuwe roman De mensengenezer een jaar of zestig later de verteller op zoek gaan naar het levensverhaal van Remi. In feite was deze niet zo gelovig, ontdekt hij al gauw. Niet God interesseerde hem, maar wel die mens, en toen hij de kans kreeg om naar Congo te gaan greep hij die met beide handen. Hij ontpopte er zich tot een expert van de Yaka-cultuur en besloot het geloof in te ruilen voor de wetenschap. Hij werd antropoloog en psychoanalyticus. De verteller wil een scriptie maken bij hem, maar gaandeweg ontdekt hij dat het levensverhaal van zijn promotor boeiender is dan de Congolese krokodillenverhalen die hij eigenlijk zou moeten bestuderen. Wat volgt is een zoektocht die de verteller, als was hij een hedendaagse Henry Stanley op zoek naar zijn eigen Dr. Livingstone, naar het diepe hart van het Afrikaanse continent leidt.

Ik heb geen fantasie, is een bekende slagzin van Koen Peeters, en ook deze roman berust op ware feiten. Remi is in realiteit de Leuvense hoogleraar Renaat Devisch, en de verteller die achter hem aangaat is natuurlijk Peeters zelf. Niet alleen verraadt De mensengenezer een bijzonder scherp oog voor de dagelijkse gebruiken van de Westhoek en Congo, wat deze roman meer dan interessant maakt zijn de filosofische bespiegelingen die erin aan bod komen. Net zoals de wereld is ook de mens fundamenteel onkenbaar, suggereert Peeters. We zijn blinden die ons een weg proberen te banen doorheen het duister. Het is precies dit tasten dat het leven – en dit boek – de moeite waard maakt.

3 vragen aan Koen Peeters

Wie een roman over Congo leest denkt meteen aan Joseph Conrads Heart of Darkness. Heeft dat boek je beïnvloed?

Peeters: “Net zoals in die roman gebruiken wij graag de zwarte als symbool voor onze angsten en driften. Dat ‘heart of darkness’ bevindt zich dan gemakshalve in het midden van Afrika, in Congo dus, waarna steevast verhalen volgen over kannibalisme. Ik vind dat een makkelijke metafoor. Bij ons verslinden mensen elkaar ook figuurlijk en in Syrië vergast de president zijn eigen kinderen. Het is nogal kort door de bocht om dat op zwart Afrika te projecteren, zoals ook Jef Geeraerts deed in Gangreen, ondanks zijn virtuoze stijl.  Daar werd de zwarte op kleingeestige en niet bijster verstandige wijze gereduceerd tot libido. De man die Kwango gekoloniseerd heeft, Francis Dhanis, had trouwens dezelfde bijnaam als Jef Geeraerts: ‘Veel zweepslagen’.”

Je hebt Freud terug uit de kast gehaald?

Peeters: “In Congo zag ik dat mystiek en magie nog steeds een levende realiteit zijn. Ik verzet me tegen het idee dat dit primitief is. Wij vechten tegen depressie, burn-out, geroddel of pestgedrag. Hetzelfde zie je in Afrika, alleen benoemt men het daar anders. Dit is algemeen menselijk: hoe ga je om met ziekte, het noodlot, de dood of mensen die kwaadaardige bedoelingen hebben? Ik geloof zelf niet in God, maar ik vind het wel zinvol om te praten over wat religie betekent. Je hebt het ware, het goede en het schone. Onze rationaliteit houdt zich zogezegd bezig met dat ware, maar de twee andere dimensies hebben te maken met zingeving. Het mag iets meer zijn, zoals de charcutier zegt. Of om Freud te citeren: ‘Het komt er niet op aan of iets waar is, maar wel wat het voor je betekent.’”

En die veelgeprezen westerse zelfbeschikking is ook al een illusie?

Peeters: “Je bent gepredestineerd door je genetica, maar ook door de verhalen om je heen. Later gebeuren er allerlei dingen in je leven. Je zet je af tegen je ouders, verhuist, maakt fouten, leert bij en stelt op een bepaald moment vast dat je je hele leven op dezelfde plek in een rondje aan het draaien bent geweest. En misschien vind je dat niet eens zo erg. ‘The boy can leave the farm, but the farm will never leave the boy,’ zoals ze in het Engels zeggen.”

Eerder verschenen in Knack


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: