Industrieel Jacques van Marken als sociaal pionier
[Signalering] Een mooi artikel van Arlette Dekker in NRC van zaterdag 26 mei over het boek De Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek van Van Marken in Delft. De titel is wat oubollig en doet niet helemaal recht aan deze biografie van deze buitengewoon schilderachtige figuur. Maar het boek achter de titel geeft een aardig beeld van een opmerkelijk ondernemer.
Jacques van Marken (1895-1906) was een domineeszoon die aan de wieg stond van maar liefst drie belangrijke Delftse ondernemingen, waarvan er twee nu nog bestaan. Allereerst de in de titel genoemde Gist- en Spiritusfabriek, later Gist-Brocades, nu onderdeel van DSM. Daarnaast was er de Nederlandsche Oliefabriek, later Calvé genaamd, nu onderdeel van Unilever. De Lijm en Gelatinefabriek van weleer bestaat niet meer.
Men kan zich indenken dat Van Marken daarmee een zeer belangrijke werkgever was in Delft, de stad waar hij gestudeerd had. Zijn bedraven hadden een ondernemingsraad, een ongevallen- en pensioenvoorziening en een winstdelingsregeling. Van Marken maakte zich druk over de slechte leefomstandigheden van arbeiders en hun gezinnen, lang voordat gewoon was en zelfs voordat de politiek dit op de agenda zette. Samen met een aantal andere ondernemers richtte hij het ‘Comité ter bespreking der Sociale Quaestie’ op.
Samen met zijn vrouw, een rijke koopmansdochter, realiseerde hij in 1882 een tuindorp naar Frans voorbeeld met modelwoningen en sociale voorzieningen. Het Agnetapark, zoals het dorp heet, genoemd naar mevrouw Van Marken, bestaat nog.
Echter, op het persoonlijk vlak verliep het leven van Van Marken minder gemakkelijk. Zijn enorme dadendrang leverden hem niet alleen complimenten op. Velen maakten gewag van een tomeloze dadendrang met veel initiatieven en hooggespannen verwachtingen die niet altijd waargemaakt konden worden. Geen wonder dat hij ook als ijdeltuit en snoever werd gekarakteriseerd. Daarnaast kampte Van Marken de laatste kwart eeuw van zijn leven met een morfineverslaving waarvoor hij herhaaldelijk behandeld werd. Dat zo iemand ook nog tijd en energie heeft om naast zijn huwelijk met de kinderloze Agneta er een schaduwgezin op na te houden, roept bij mij echter wel bewondering op. Niet alleen voor Jacques trouwens, maar ook voor Agneta, die de kinderen uit deze verbintenis in haar huis opnam, nadat hun moeder aan tuberculose was overleden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
