Heerlijke satire met montere dialogen
[Recensie] De ene dag loopt hij door de straten met gebogen hoofd, smerig hemd en gescheurde broek, met nauwelijks schoenen aan zijn voeten. Dan hult hij zich dusdanig in onzichtbaarheid dat passanten geneigd zijn hem een aalmoes te geven. De volgende dag ontmoeten we hem gepoederd en wel, voornaam geschoeid, met gekrulde haren en opgeheven hoofd. Je zou hem bijna voor een heer houden, deze geboren vagebond, wandelende paradox, begaafd musicus, neef van de beroemde componist Rameau.
Terwijl hij in een café naar de schakers staat te kijken, herkent de neef van Rameau een befaamd filosoof. Hij stapt op hem toe en ze slaan een praatje. De neef van Rameau vertelt graag over zichzelf. Zo komt de filosoof te weten dat deze merkwaardige figuur zich een vaste plaats aan de dis verworven heeft bij een flink aantal fatsoenlijke mensen. Zij dulden dat hij op hen parasiteert zolang hij zijn mond houdt. De neef van Rameau is rap van tong en hoest de ene na de andere boude bewering op.
Tegenover de filosoof geeft Rameaus neef grif toe dat hij een middelmatig man is met vooral slechte eigenschappen. Goede en geniale mensen zijn nergens voor nodig. Met leugens, bedrog en diefstal raak je verder dan met moreel besef, trouw en eerlijkheid (die slechts illusies zijn). Eens je doorhebt hoe het spel in elkaar zit, kun je het toch maar beter naar je hand zetten.
Terwijl hij het relaas van de zonderling aanhoort, weet de filosoof niet of hij moet lachen of verontwaardigd zijn, “bij zo veel scherpzinnigheid en zo veel slechtheid, zo veel juiste denkbeelden gepaard aan zo veel verkeerde ideeën, zulke totaal verdorven gevoelens, zo’n onbegrensde schaamteloosheid en zo’n zeldzame openhartigheid.” De neef van Rameau vindt dat de filosoof deugd verwart met filosofie. Filosofie zou zich moeten beperken tot de geneugten des levens: heerlijke spijzen, goede wijn, mooie vrouwen, en zachte bedden; ‘daarbuiten is alles ijdelheid’. ‘Je plicht vervullen, waar leidt dat toe?’ werpt hij de filosoof voor de voeten.
De filosoof neemt de verdediging op zich van de eer, het geweten, de trouw, de liefde en de vlijt. Hoewel hij het hoegenaamd niet eens is met de visie van de neef van Rameau, beseft de filosoof dat hij geen volslagen nonsens vertelt. Ruimdenkend, nieuwsgierig stelt hij de neef van Rameau duizend en een vragen. Beiden hanteren verschillende uitgangspunten. Wat de filosoof systematisch doet, doet de ander instinctief. Ontspint zich een levendig gesprek tussen beide scherpzinnige geesten, waarin werkelijk alle deugden gefileerd en de geneugten des levens uitgebreid verkend worden.
De neef van Rameau is een heerlijke satire met montere dialogen en historische figuren als personages. De schrijver, filosoof en kunstcriticus Denis Diderot (1713-1784) nam ooit het titanenwerk op zich om, met behulp van een rist specialisten in alle takken van wetenschap en kunst, de allereerste Encyclopédie samen te stellen, waarin verschillende benaderingswijzen per lemma aan bod zouden komen. In 1757 droeg Paus Clemens de Dertiende alle katholieken op de zeven onorthodoxe delen die al verschenen waren, te verbranden, op straffe van excommunicatie. De neef van Rameau was Diderots antwoord op dit pauselijk besluit.
—
Eerder verschenen op Geendag zonder boek
