Aangrijpend verhaal over beschadigd gezin
“(Mijn vader doodde mijn moeder.)
Hoe weet ik dat? Ik heb het gezien.
Het was op een maandag.
Haar hoofd in een plas met donker bloed.”
[Recensie] In De ochtend valt volgen we de jonge Michael, die vanaf de vide een conflict tussen zijn ouders gadeslaat en getuige is van de moord op zijn moeder. Daarna een mededeling. Eentje waaruit niet alleen ontkenning spreekt, maar ook een zekere troost. “Eén ding moet je weten: wij zijn normale kinderen, in een normaal huis.”
De volgende ochtend beweert Michaels ‘pah’ dat ‘mah‘ is vertrokken. Een briefje dat later op de keukentafel verschijnt dient als bewijs. “Jongens, vergeef me, het spijt me, ik moet hier weg, zo kan het niet blijven.”
Er zijn sleutelgaten en sleutels die passen op de deur die de deur naar ons huis is, waar in de woonkamer een briefje op tafel ligt waarin ik het handschrift van ‘mah’ kan herkennen. Het is haar handschrift, dus het is haar briefje (het lijkt echt op het handschrift van ‘mah’).
Hoewel er een zekere stelligheid zit in wat Michael gezien denkt te hebben, is het een zekerheid die al snel afbrokkelt tussen de versnipperde gedachten van het kinderbrein, en de beslommering van alledag.
Uphoff schetst in enkele zinnen een beklemmende wereld. Eentje waarin duidelijk wordt gemaakt dat het hier niet direct gaat om wát Michael heeft gezien, maar om de wonderlijke wijze waarop hij zijn wereld probeert veilig te stellen binnen de verhoudingen van het gezin.
Het lukt Uphoff om een protagonist neer te zetten die het wankele evenwicht weet uit te vergroten tussen wat het kind dénkt te weten (moeder is dood), wat het kind hoopt (moeder is weg), naast wat het kind kán begrijpen. Dat wat Michael niet wil weten, of niet kan weten, wordt enkel subtiel beschreven of gehint tussen de vele witregels door.
Thema’s als zelfbeschadiging, verwaarlozing, en een incestueuze machtsrelatie tussen Michaels jongere broertje Glenn en zusje Natalee, worden voorzichtig, bijna achteloos aangestipt, zonder de lezer rechtstreeks te confronteren.
Uphoff schept een wereld waarin de vraag wat er werkelijk is voorgevallen in het midden wordt gelaten. Ze transformeert op luchtige manier, en binnen enkele zinnen, haar slachtoffers naar daders, en haar daders naar slachtoffers, en geeft daarmee de ruimte om te spelen met de vraag bij wie onze sympathie nu eigenlijk moet liggen.
Een aangrijpend verhaal over veerkracht en misplaatste verantwoordelijkheid, maar bovenal over zelfbehoud.
—
Met De ochtend valt, won Manon Uphoff in 2013 de Opzij Literatuurprijs. In 2019 verscheen een herdruk met paginagrote illustraties van Sylvia Weve, wier werk onlangs is bekroond met de Max Velthuijsprijs.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
