“De rivaliteit tussen China en de VS zal ooit ontploffen”
De derde Wereldoorlog is niet af te wenden. Meer zelfs, hij is misschien al bezig zonder dat we het beseffen. “Er zullen geen tanks door Brussel rollen,” aldus Ingo Piepers, “want de volgende oorlog zal grotendeels digitaal zijn, maar hij zal de wereld wel grondig veranderen.”
[Interview] Zo ongeveer om de twaalf jaar voltrekt zich tussen de verschillende stammen die op de hoogvlakte van Papoea-Nieuw-Guinea leven een opmerkelijk fenomeen. Ieder apart geven ze een feest waarbij ze het grootste deel van hun varkens ritueel slachten om de voorouders gunstig te stemmen en de overwinning van de nakende oorlog af te dwingen. Vervolgens trekken ze ten strijde tegen de omliggende stammen, wat leidt tot een kolossale oorlog waarbij de overwinnaars de vruchtbaarste stukken land inpalmen. Daarna likt iedereen zijn wonden en komt alles weer tot rust. De mensen krijgen nakomelingen en de varkens nog veel meer, tot er twaalf jaar later zoveel druk staat op het ecosysteem dat een nieuwe rituele slachting zich opdringt en alles van voor af aan herbegint.
“Iedere oorlog heeft een specifieke, historische reden,” zegt Ingo Piepers, “mensen voelen zich benadeeld of beledigd, er zijn regels overtreden en er moet genoegdoening komen, maar als je echt wil weten waarom oorlogen ontstaan moet je door die specifieke aanleidingen heen kijken en op zoek gaan naar het systeem dat erachter zit, zowel bij de stammen op Papoea-Nieuw-Guinea als in het Europa van de voorbije vijf eeuwen.”
Majoor Ingo Piepers kreeg in 1995 de leiding over de Nederlandse bijdrage aan de Rapid Reaction Force die samen met de Britten en de Fransen in Bosnië de vrede moest herstellen. Hij was in Sarajevo toen de Serviërs dag na dag mortieren op de stad afvuurden en zag hoe mensen die decennialang hulpvaardige buren waren geweest elkaar zomaar vermoordden, omdat ze plots vonden dat dit moest. “Dat dat kan, weet je als militair natuurlijk, en als burger ook,” legt Piepers zijn toenmalige verbazing uit, “maar ik had toch zoiets van: jeetje, kan dat niet anders?” En dus ging hij op zoek naar het systeem achter de oorlog en kwam hij uit bij de fysica. Oorlogen volgen de wetten van de thermodynamica, beweerde hij in 2006 in zijn 800 pagina’s tellende proefschrift. In het pas verschenen De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog werpt hij met dit proefschrift onder de arm een blik op de wereld van vandaag, en hoe die gegroeid is uit de oorlogen van vroeger. “Tussen 1480 en vandaag is Europa gegroeid van 300 ministaatjes en 83 miljoen inwoners naar een eengemaakt Europa met 550 miljoen inwoners,” vertelt hij. “In totaal zijn er vier cycli doorlopen waarbij er telkens instabiliteit en spanningsopbouw in het statensysteem ontstond. Maar een systeem werkt altijd naar een evenwicht toe. Dus ontstaan er kleine oorlogjes om de status quo in stand te houden. Die nemen in omvang en frequentie toe tot er een kantelpunt wordt bereikt. Daarna nemen ze af omdat men merkt dat die oorlogen de spanning niet meer wegnemen. De spanningsopbouw gaat echter versneld door, waarbij het systeem opgeladen wordt voor de grote klapper, de systeemoorlog die een paradigmawissel veroorzaakt op het vlak van macht en waarden. Het is een soort resetting van alle standaarden waarna we weer even in relatieve stabiliteit vooruit kunnen, tot de volgende systeemoorlog uitbreekt. De eerste systeemoorlog was de Dertigjarige Oorlog van 1618, daarna volgden de Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen, dan WO I en WO II. Die vierde systeemoorlog legde de basis voor de EU en de globalisering.
Maar daarmee is het niet gedaan natuurlijk. Wat gebeurde er na 1945?
“De spanning liep geleidelijk aan weer op. We beleefden een tijd lang korte geweldopstoten, tot rond 2011 het kantelpunt werd bereikt en we in de vrij rustige aanloop naar een nieuwe systeemoorlog terechtkwamen. Vandaag is een enorme spanningsopbouw bezig. China ligt zwaar overhoop met de VS, Iran kan rustig een olieraffinaderij bombarderen in Saoudi-Arabië en Erdogan gedraagt zich als een Ottomaanse sultan, maar daar komt geen oorlog meer van. Niemand wil een blokje uit het wankele bouwwerk trekken en de hele boel neerhalen, maar daarmee worden de spanningen natuurlijk niet opgeheven. Ik berekende dat de volgende systeemoorlog in 2020 moet plaatsvinden, met een marge van plus of min twee jaar. In feite doe ik niet veel anders dan wat klimaatwetenschappers doen. Ik kijk terug in de tijd, probeer te ontdekken hoe verschillende variabelen samenhangen en elkaar beïnvloeden en tracht de mechanismen erachter te identificeren. Op basis daarvan maak ik een model en trek ik dat door naar de toekomst. Klimaatwetenschappers kunnen zo voorspellen dat het warmer zal worden en dat er meer stormen zullen plaatsvinden, en ik dat we afstevenen op een nieuwe wereldoorlog.”
Maar er is wel een verschil. U voorspelt menselijk gedrag en lijkt daarbij abstractie te maken van onze vrije wil.
“Ik ontken die vrije wil helemaal niet. Die hebben wij, maar laten we onszelf ook niet voor de gek houden over hoe vrij die wil wel is. Wanneer je een ecosysteem bestudeert, meet je populaties van dieren. Een aantal parameters doen de omvang van die populaties fluctueren, maar soms vertonen ze chaotisch gedrag en schieten de aantallen alle kanten op. Ze zijn dan wel nog gedetermineerd, maar in hoge mate onvoorspelbaar. Dat vindt iedereen aannemelijk. Het idee dat er economische cycli bestaan, verontrust ook niemand, terwijl die toch ook gaan over menselijk koopgedrag en die mensen stuk voor stuk een vrije wil hebben. Ons individuele gedrag staat los van de dynamiek van het systeem.”
De Tweede Wereldoorlog zou zonder Hitler ook plaatsgevonden hebben?
“Hitler was inderdaad maar een klein tandwieltje in het grote systeem en zonder hem had het onevenwicht dat tot WO II leidde op een andere manier een crisis veroorzaakt. En hetzelfde geldt ook voor vandaag. Mensen zien in Trump de grote oorlogsstoker, maar vanuit het systeem gezien maakt het geen verschil of Trump of Clinton vier jaar geleden de verkiezingen won, of Biden die van komende november.”
De toekomst ligt dus al vast?
“Nee. De uitkomst van de vorige systeemcrisis had ook anders kunnen zijn. Stel dat Churchill had besloten om het op een akkoordje te gooien met Hitler, dan woonden we nu in een fascistisch verenigd Europa. Of misschien hadden de Russen ons in al hun enthousiasme wel veroverd en leefden we in een communistisch Europa. Het maakt de natuurwetten echt niet uit of wij in een democratie of een dictatuur leven. Wat zij bepalen is dat er nadien nieuwe spanningen zullen ontstaan en dat er een nieuwe systeemoorlog van komt.”
En die komt er onvermijdelijk aan?
“Ik vrees van wel. De rivaliteit tussen China en de VS zal ooit ontploffen. Vandaag is de situatie zo instabiel en ontvlambaar dat het kleinste misverstand kan uitgroeien tot een conflict. China en India vechten voor het eerst sinds lang openlijk tegen elkaar. In de Zuid-Chinese Zee is het al jaren precair. Weet je wat mij uiteindelijk nog het meest verontrust? Dat mensen zo enorm te manipuleren zijn door politici. Trump heeft de Republikeinse partij gekaapt, maar die liet dat wel gebeuren, ook al doet die man zaken waarvan iedereen zegt dat ze niet door de beugel kunnen. We zitten hier dus opnieuw bij de vaststelling dat we onze vrije wil veel minder gebruiken dan we denken.”
En hoe zal die oorlog er dan uitzien?
“Iedere oorlog heeft zijn eigen karakteristieken. Tien jaar geleden zijn de Iraanse uraniumcentrifuges langs digitale weg vernietigd. Wilde je twintig jaar geleden hetzelfde resultaat boeken, dan diende je te bombarderen. In die zin ontstaat er een nieuw grijs gebied met nieuwe wapens. Bombarderen was een oorlogsdaad geweest, via digitale weg iets vernietigen willen we zo niet noemen.”
De oorlog kan dus onzichtbaar zijn. Misschien is hij al bezig?
“Dat is wat Huib Modderkolk beweert in zijn boek Het is oorlog maar niemand die het ziet. Tot op zekere hoogte kan dat wel zo zijn ja. Op 2 september 1939 wist men ook niet dat de dag voordien de Tweede Wereldoorlog was begonnen. Je ziet dat pas achteraf, wanneer het nieuwe systeemevenwicht ingetreden is. Wat ik alleszins niet verwacht is dat er tanks Brussel binnen zullen rijden.”
—
Eerder verschenen in De Morgen
