Een ongelooflijk, maar waargebeurd verhaal
[Recensie] De joodse Edith Hahn Beer overleefde de Tweede Wereldoorlog door een paar keer geluk te hebben, hulp van andere mensen en door niet op te vallen. Ze trouwde zelfs met een Duitse nazi. Na de oorlog is ze doorgegaan met hierover te zwijgen, maar haar dochter wilde heel graag weten wat haar ontstaansgeschiedenis is. Daarom heeft Edith haar autobiografie geschreven, met hulp van de Engelse auteur Susan Dworkin. De Nederlandse vertaling is gemaakt door Ineke van Bronswijk en die heeft dat goed gedaan, want ik heb tijdens het lezen niet gemerkt dat het vertaald is.
Het boek begint bij haar jeugd in Wenen, met haar ouders en twee zussen. Ze weten wel dat ze joods zijn, maar gaan zelden naar de synagoge en spraken geen jiddisch. In de jaren dertig gaat Edith rechten studeren, bijzonder voor een vrouw in die tijd! Haar ambities zijn groot. Ze heeft een vriend, Pepi, waarmee ze graag filosofeert. Hij zorgt ervoor dat Edith in Wenen blijft als Oostenrijk in 1938 wordt ingelijfd door Duitsland, terwijl haar zussen net op tijd naar Palestina zijn gevlucht.
Ik vind het weer ontstellend om te lezen hoe diep de joden gehaat werden, terwijl ze daarvoor juist belangrijke functies hadden. Het wordt ze steeds moeilijker gemaakt en Edith wordt met een aantal anderen afgevoerd naar Noord-Duitsland om daar te werken. Ze hebben geen idee wat er zich ondertussen in Polen afspeelt, waar Edith naartoe wil omdat haar moeder daar is. Uiteindelijk besluit ze om onder te duiken. Ze neemt een andere identiteit aan, met hulp van mensen die daarvoor hun eigen leven op het spel zetten. Ze zijn doodsbang en toch lukt het om te liegen en vooral veel te zwijgen. Edith is als een U-boot. Van een levendig meisje wordt ze een stille, onderdanige vrouw, die kookt en schoonmaakt voor haar echtgenoot: een voorbeeldige nazi.
Zoveel mensen in dezelfde situatie hebben het niet overleefd. Maar wij lezen vaak alleen de verhalen van wie het wel lukte om te ontkomen aan de massa-afslachting. Wat ook duidelijk wordt is hoe groot de gevaren kunnen zijn van een goed registratiesysteem van mensen, zoals wij dat nu hebben. Edith kon alleen maar onderduiken door de identiteit van een andere jonge vrouw aan te nemen, die zelf met een duplicaat-paspoort door het leven ging. Dat zou nu niet meer kunnen.
Na de oorlog zijn de rollen ineens omgedraaid: de nazi’s worden openlijk gehaat en de paar joden en mannen die nog over zijn moeten de maatschappij draaiend zien te krijgen. Het duurt wel even voordat er weer genoeg eten te koop is en mensen elektriciteit in huis hebben.
De oorlogsbruid is een ongelooflijk verhaal. Af en toe moet ik me eraan herinneren dat dit écht is gebeurd. Ik krijg er kippenvel van. Deze verhalen moeten verteld blijven worden. Daarom is het zo’n grote verdienste van Edith Hahn om dit boek te schrijven, al moet het haar een hoop pijn en moeite gekost te hebben om haar herinneringen op te halen. Ik hoop dat het ergens ook helend voor haar is geweest, al is wel duidelijk dat haar hele leven bepaald is door deze verschrikkelijke oorlog.
—
Eerder verschenen op Lagagè leest
