Kroatische vluchteling in Wenen
De partituur voor de toverfluit, de eerste roman van Ludwig Bauer die in het Nederlands is vertaald, laat de lezer midden in het verhaal vallen van Ferdinand Konjic die op dat moment werkzaam is bij Cargo Taxi Express in Wenen. “Hij is een chauffeur, een chauffeur met chaos in zijn hoofd.”
Ferdinand is gevlucht uit Sarajevo en dat is in eerste instantie alles wat je van hem te weten komt. Stukje bij beetje ontvouwt de plot zich en kun je dieper onder zijn goedmoedige huid kruipen. Zo heeft hij een fascinatie voor vogels en laat geen kans onbenut om ze te voeren, ondanks dat velen hem waarschuwen dat het overgebleven voer ratten aantrekken zal. De woeste aanblik van een rat leidt hem in herinnering echter ook terug naar het leven in Sarajevo.
Door het hele boek loopt de belangrijke verhaallijn over de zus van Ferdinand. Ze wordt Seka genoemd, wat zusje betekent, maar bij haar geboorte heeft ze de naam Fatima gekregen, wat voor een katholiek gezin uit Kroatië ongebruikelijk is. De gedachten aan Seka lijken hem op het gebied van de liefde te beïnvloeden.
Ongewenst immigrant
In Wenen voelt hij zich bekeken, beoordeeld en véroordeeld. Híj is de immigrant, de indringer en eigenlijk niet gewenst. Het kost hem grote moeite om mensen niet te verbeteren, wanneer ze zijn naam op zijn Duits uitspreken. Ondanks dat hij Scandinavisch blond is, blijft hij een ‘Balkantype’, een ‘Tschusch’.
Ferdinand belandt regelmatig in situaties die hij als discriminerend ervaart. Hij voelt zich onheus bejegend, met name door de politie die de auteur meerdere malen als ‘een politieagent met een zwaar, laaghangend pistool’ wordt omschreven. Hierdoor wordt op een subtiele manier pijnlijk duidelijk hoe de hoofdpersoon wordt gealarmeerd door de aanblik ervan. Ferdinand heeft het gevoel dat hij in de gaten wordt gehouden en gevolgd, wat hem paranoïde maakt. Zelfs op het openbare toilet voelt hij zich bespied. Wanneer hij met een markeerstift op de tegeltjes schrijft wordt dat opgemerkt door de camera’s en bolle spiegels die daar hangen.
Muziek
Tijdens een taxirit ontmoet hij G.A. Washington. Een zwarte man die de Reverend wordt genoemd. Deze speelt contrabas en is in Wenen om met muziek de volkeren dichter bij elkaar te brengen. Er komt ook ter sprake dat Ferdinand dwarsfluit speelt. Ze hebben nog een aantal keer contact en wanneer Ferdinand in het ziekenhuis belandt, vertelt de Reverend hem dat hij zich bij de politie dient te melden vanwege een aantal aanklachten. G.A. kan hem bescherming bieden door een contract te tekenen bij het project ‘Een toekomst voor Bosnië’. Ferdinand kan de muzikale leiding krijgen over de groep muzikanten.
“Ferdinand voelde zijn tranen lopen. Dit was kinderachtig, hij was te gevoelig. Hij kon zichzelf niet in bedwang houden en zijn stomme tranen evenmin. Hij begreep niet waarom zijn tranen nu stroomden omdat hij helemaal niet huilde, hij was niet verdrietig. Dit alles was niet verdrietig maar irritant. ‘Haat! Alsof er hier geen haat is! Alsof ze mij niet haten! De psychiater die zich om mijn psychisch welzijn zou moeten bekommeren haat me!'”
Ondanks zijn eerder scepsis tegenover de Reverend en vanwege zijn ogenschijnlijk goede bedoelingen, accepteert Ferdinand het rijkelijk beloonde aanbod. Hij neemt contact op met diverse muzikanten die hij eerder al heeft ontmoet en tezamen vormen ze een ensemble. Wanneer de pit uit de muziek lijkt te verdwijnen brengt de Reverend een accordeonist, Cile genaamd, ten tonele die wat meer leven in de brouwerij moet brengen. Ferdinand echter heeft grote moeite met de onbehouwen uitspraken van Cile en krijgt last van een loyaliteitsconflict. Op zijn zachts gezegd, het klikt niet écht tussen de twee heren…
Ludwig Bauer heeft met dit verhaal een ontroerend boek geschreven, zonder dat het sentimenteel wordt. In sommige passages zou het zelfs wat onderkoeld en clean genoemd kunnen worden. Ferdinand heeft een goedig karakter. Dit wordt nergens expliciet beschreven, maar is tussen de regels door goed voelbaar. Dat de oorlog in voormalig Joegoslavië gruwelijk is geweest moge overduidelijk zijn en dat lees je ook, maar de gruwelen worden niet breed uitgesponnen. Er is voor het overgrote deel sprake van showing, not-telling. Bauer gebruikt in dit chronologische verhaal de innerlijke monologen van Ferdinand als flashbacks. Deze zorgen ervoor dat de lezer steeds een stukje meer te weten komt over het leven dat Ferdinand achter zich heeft gelaten. Je voelt zijn wantrouwen, ontreddering, de ontgoocheling en de onderliggende psychische pijn.
Tegen het einde worden de overpeinzingen van Ferdinand haast beschouwend en filosofisch, en wordt de Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) nog even aangehaald. De apotheose in de laatste zinnen laat je met open mond onthutst stil vallen. De diverse draadjes die de auteur in dit gelaagde verhaal uitrolt, komen aan het einde naadloos samen. Een prachtig boek en een aanrader om kennis te maken met het werk van Bauer en de Kroatische literatuur!
Een klein puntje van kritiek: dit boek zou eigenlijk op zijn kop in de boekenkast moeten staan, omdat de titel op de rug andersom staat dan normaliter het geval is. Wanneer je als boekenliefhebber een boekenkast nadert gaat je hoofd vanzelf met je rechteroor naar je rechterschouder, zodat je de titels kunt lezen. Bij dit boek moet je echter een beweging naar links maken. Kniesoor die er op let natuurlijk, want het doet uiteraard niets af van de kwaliteit van het verhaal.
Over de auteur
Ludwig Bauer (1941) is Duits en Kroatisch. Hij is schrijver, vertaler, taalkundige en columnist. Tevens doceerde hij Slavistiek in Zagreb, Londen en Washington. In Zagreb was hij hoofdredacteur bij Uitgeverij Globus en het literair tijdschrift Naša knjiga. Hij schrijft voor kinderen en volwassenen.
De partituur voor De toverfluit is uit 2002 en verscheen dit jaar in een Nederlandse vertaling.
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
