"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De passie volgens G.H.

Vrijdag, 8 juni, 2018

Geschreven door: Clarice Lispector
Artikel door: Ger Leppers

Lange, intense monoloog van een middelbare dame

[Recensie] Om vooruit te komen in het leven is moed nodig, daar is men het doorgaans wel over eens. Wie niet nat wil worden, leert nooit zwemmen. Maar ook lafheid kan verrijkend zijn, zo laat de dwarse Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector weten aan het begin van haar roman De passie volgens G.H. Lafheid opent wegen naar ervaringen en inzichten die voor de moedige gesloten blijven. Daarom is, enigszins paradoxaal, soms een bepaalde vorm van moed vereist om de eigen lafheid onder ogen te zien: “Lafheid, het is mijn grootste avontuur, die lafheid van mij is zo’n weids veld dat ik haar alleen met de grootste moed kan aanvaarden -, ik weet niet of ik met die nieuwe lafheid van mij, die zoiets is als wakker worden in een vreemd huis, de moed zal hebben om gewoon door  te gaan.”

Clarice Lispector (1920-1977) werd geboren in een dorpje in de Oekraïne. Toen zij één jaar oud was,  emigreerde het gezin naar Brazilië. In 1943 trouwde ze met een diplomaat, van wie ze zestien jaar later scheidde. Daarna verdiende ze de kost met vertalen en het schrijven van bijdragen aan kranten en tijdschriften, en ontwikkelde zij zich tot de beroemdste schrijfster van haar land. Zij stond ongemakkelijk in het leven, en dat was, zoals zo vaak bij schrijvers, uiteindelijk een troef. Niets sprak voor haar vanzelf, waardoor zij, nolens volens, alles in haar leven aan een onderzoekende arendsblik onderwierp. Biograaf Benjamin Moser aarzelde niet haar de belangrijkste joodse auteur sinds Kafka te noemen.

Na enkele eerdere, schuchtere pogingen om deze bijzondere schrijfster bij ons te introduceren, heeft nu De Arbeiderspers besloten een krachtig offensief te openen. Een mooie roman, een prachtige bundel kronieken en de schitterende biografie van Benjamin Moser verschenen al, en nu is het de beurt aan het boek dat geldt als het meesterwerk van Clarice (in Brazilië worden vooraanstaande personen, tot de president aan toe, familiair met de voornaam aangeduid).

De passie volgens G.H. is een lange, intense monoloog van een middelbare dame uit de betere kringen van Rio de Janeiro, beeldhouwster in haar verloren uren, die in een halve dag een definitieve persoonsverandering doormaakt.

Boekenkrant

Haar dienstbode heeft ontslag genomen, en nu moet G.H. de meidenkamer klaarmaken voor de volgende bewoonster. De ruimte blijkt kraakhelder en brandschoon, op een kakkerlak na. Die kakkerlak ontketent bij G.H. een hevige weerzin, maar ook een intense fascinatie. “De wetenschap dat ze al exact hetzelfde als nu bestonden toen de eerste dinosaurussen nog niet waren verschenen, de wetenschap dat de eerste opgedoken mens ze al in grote aantallen had zien rondkruipen, de wetenschap dat ze getuige waren geweest van het ontstaan van de grote olie- en steenkoolvelden in de wereld en de wetenschap dat ze er al waren tijdens het grote oprukken en daarna het grote inkrimpen van de gletsjers.”

De confrontatie met de kakkerlak wordt de aanleiding voor een uitvoerige, poëtische en rijke meditatie over de zin van het leven door de vertelster, die vindt dat zij haar weerzin tegen het dier moet overwinnen, omdat ze geheel wil opgaan in het bestaan, ermee wil samenvallen, één wil worden met alles maar dan ook alles wat was, is, en zal zijn. Haar lafheid – en uiteindelijk haar moed – is gericht op het opgeven van het heerlijk zelf.

Leg, op dit punt van het boek aangekomen, al uw ideeën en verwachtingen omtrent wat een roman is terzijde, en laat u meevoeren door een kolkende stroom van op het eerste gezicht losse associaties en gedachten van de hoofdpersoon, lees het boek zorgvuldig als een gedicht om alle verbanden de tijd te geven tot u door te dringen, tot aan de laatste pagina’s waarin een overweldigend gevoel van nederigheid en bevrijding zich van de vertelster – en van de lezer – meester maakt: “Het verlies van je persoonlijkheid als de grote concretisering van jezelf. De grootste veruiterlijking die je kunt bereiken. Wie tot zichzelf komt door persoonlijkheidsverlies zal de ander onder elke vermomming herkennen: de eerste stap met betrekking tot de ander is in jezelf de mens van alle mensen vinden.”

Clarice eist in deze zeer onorthodoxe roman nogal wat van haar lezers. Maar dat mag. Want ze krijgen er veel voor terug wat geen enkele ander auteur hen bieden kan.

Eerder verschenen in Trouw

Uit het Braziliaans vertaald en van een nawoord voorzien door Harrie Lemmens. Met een voorwoord van Caetano Veloso. De Arbeiderspers, Amsterdam 256 blz. 19,99 euro.

 

Boeken van deze Auteur:

De passie volgens G.H.

Near to the wild heart