Atypische romanpsychiater steelt de show
De psychiater wordt in fictie vaak afgebeeld als schurk. Denk aan Thomas Harris’ Hannibal Lecter, die zijn patiënten na een therapeutische sessie verwerkt tot culinaire hoogstandjes, of aan de niet bepaald subtiele strippsychiater Sigmund van Peter de Wit. Erik Rozing voert in zijn debuut óók een aantal ‘zielenknijpers’ op. Hoe brengen zij het er vanaf?
Jacqueline Hopson, Engels literatuurwetenschapper, constateerde een paar jaar geleden in een vaktijdschrift dat fictieve psychiaters zelden als vriendelijke artsen worden neergezet. Of ze ogen op het eerste gezicht wel onschuldig, maar leiden een schaduwleven als moordenaar, verkrachter of zelfs kannibaal. Hopsons onderzoek deed veel stof opwaaien; literatuurkenners haalden het regelmatig aan, zoals Rob Schouten in Trouw en Pieter Steinz in Waanzin in de wereldliteratuur. Erik Rozing, schrijver én psychiater, laat uit de eerste hand zien hoe het er écht aan toe gaat in een inrichting.
De hedendaagse romanpsychiater
Meestal volgen we in fictie het verhaal vanuit de patiënt, zoals in Ken Kesey’s One Flew Over the Cuckoo’s Nest. Zo zien we een arts niet alleen van een afstand, maar horen we het verhaal ook van een vaak onbetrouwbare, geesteszieke patiënt. Rozing vertelt in De psychiater en het meisje juist vanuit de andere partij. Edgar Simons volgt een opleiding tot psychiater. We worden deelgenoot van zijn lief en leed: hij heeft een depressie en drinkt overmatig. Bovendien staat hij sinds het maken van een inschattingsfout, die heeft geleid tot zelfmoord van een van zijn patiënten, onder verscherpt toezicht.
Edgar vraagt zich steeds vaker af of hij nog wel geschikt is voor de psychiatrie. In plaats van een afstandelijke, manipulatieve zielenknijper ontmoeten we een twijfelende jongeman. Edgars onzekerheid levert mooie beelden op: ‘Het was zo’n dag dat er niets vanzelf ging. Ik moest elke zin woord voor woord opbouwen – als koelkastpoëzie, maar dan zonder poëzie.’ En: ‘Soms dacht je precies te weten wat je moest doen om iemand te helpen, maar werkte het niet, en soms als je geen idee had wat je deed, werkte het wel.’ Ook slaat Rozing met rake bewoordingen de klassieke romanpsychiater van zijn voetstuk:
‘Een psychiater was niet veel meer dan een monteur die je inschakelde als er iets haperde in de bovenkamer. Net als een loodgieter of een automonteur, al konden die gewoon het probleem verhelpen zonder zich te onderwerpen aan de auto, of aan de eigenaar van de auto.’
Edgar raakt op een gegeven moment in de ban van een van zijn patiënten, de suïcidale Stella. In hun onderlinge therapeutische sessies gaat het er wederzijds steeds amicaler aan toe. Edgars professionele afstandelijkheid komt danig onder druk te staan. Hij kan zijn gevoelens voor Stella niet langer verbergen, maar een arts-patiëntrelatie is not done. Vooral omdat hij al onder verscherpt toezicht staat, zou dat het einde van zijn psychiatrische carrière betekenen.
Méér dan goedkoop liefdesverhaal
Kiezen tussen een verboden liefde en een succesvolle carrière klinkt misschien als een samenvatting van een goedkoop doktersromannetje. Maar zoetsappigheid en melodrama worden op slimme wijze ontweken. Rozing laat vooral zien hoe pijnlijk moeilijk het soms kan zijn om met onbetrouwbare geesteszieken om te gaan. De vele zelfmoordpogingen waarmee Edgar te maken krijgt, drijven hem soms tot waanzin. Gelukkig is er dan opperpsychiater Bas Verwoerd, zijn leertherapeut binnen de opleiding en een intellectuele sparringpartner met wie hij zijn vakproblemen moet delen. Ironisch genoeg wordt Bas, door de ogen van Edgar, als een ongevoelige, onsympathieke professional neergezet:
‘Volkomen bewegingloos observeerde hij mij. Bas Verwoerd was een klassieke psychoanalyticus en de oudste psychiater van het Huygens en met zijn magere lijf, zijn perkamenten huid en zijn ingevallen ogen leek hij soms net een mummie.’
Bas representeert wellicht de klassieke romanpsychiaters. In ieder geval is hij voor Edgar een sterke tegenspeler die hem waar nodig corrigeert en bijstuurt.
De psychiater en het meisje is een slimme roman met een voortdurend twijfelend hoofdpersonage. Geen typische schurk, maar een mens van vlees en bloed. Of dat een veel positiever beeld geeft van de psychiater? Misschien niet. Rozing laat wel zien dat ook de zielenknijper verdacht menselijk is.
