IJzersterke en indrukwekkende roman die aanzet tot kritisch denken
[Recensie] De verteller van het boek De rat van Amsterdam van Pieter Waterdrinker is de 41-jarige Ruben Katz. Katz zit op het moment van schrijven vast in een Nederlandse gevangenis voor valsheid in geschrifte. In Hema schriftjes met Hema pennen schrijft hij over zijn leven, waarin toch vooral verdriet en domme pech een grote rol spelen.
Hij begint bij de vlucht van zijn ouders en hemzelf uit Letland dat toen nog behoorde tot de Sovjet Unie. Het is de bedoeling dat Ruben en zijn ouders vanuit Amsterdam doorvliegen naar Israël, maar door de onkunde en naïviteit van Rubens vader, een Joodse man, zijn moeder is niet Joods, blijven ze uiteindelijk in Nederland steken, eerst in Zandvoort, uiteindelijk in Amsterdam.
Ruben is een interessant personage wiens leven een aaneenschakeling van ongelukkigheden is, zelfs op momenten waarin alles in eerste instantie op rolletjes lijkt te lopen. Dit maakt hem niet per se heel herkenbaar voor de gemiddelde lezer, maar wel heel interessant. Het het begint er al mee wanneer Ruben beschrijft hoe hij iedere middag na school doorbrengt in Turkse snackbars omdat hij op school toch geen vrienden heeft. Maar ook de Turkse jongeren wantrouwen hem, dus iedere middag eet hij in zijn eentje een kapsalon. Zijn vader lukt het maar niet om iets te maken van het leven en zijn moeder is op zijn zachtst gezegd behoorlijk labiel. Telkens wanneer het erop lijkt dat Ruben succes heeft in zijn leven gebeurt er iets ellendigs, vaak buiten zijn macht om, wat het des te schrijnender maakt.
592 pagina’s telt de roman, en ongeveer dertig jaar. Dat is minder dan 20 pagina’s per jaar. Toch weet Waterdrinker het verhaal op zo’n manier te schrijven dat je als lezer nergens het idee krijgt dat er ergens te snel overheen wordt gegaan. Ook zijn eindeloze uitweidingen spaarzaam. Over het algemeen is het tempo van de roman precies goed en gaat het geen moment vervelen. Waterdrinker vertelt via Ruben telkens exact genoeg om je op het puntje van de stoel te houden. Door telkens een vooruitzicht te geven van wat er te wachten staat, van wat er gebeurd is voor de arrestatie blijft de spanning telkens hoog. Kanttekening hierbij is dat de stilistische ingreep van Waterdrinker om Ruben op deze momenten “Ik loop weer op de zaken vooruit” te laten schrijven, op een gegeven moment wel erg uitgekauwd voorkomt.
In die wereld van Ruben geeft Waterdrinker ook de nodige kritiek op Europa, op het gebrek aan cultuur en de groeiende macht van China. Hierdoor krijg je als lezer het idee dat je niet alleen een mooi boek aan het lezen bent, maar ook intellectueel uitgedaagd wordt, vergelijkbaar met bijvoorbeeld Ilja Leonard Pfeijfers Grand Hotel Europa.
Niet alleen het veelzijdige maar toch vooral tragische leven van Ruben maakt dat je steeds door wil lezen, maar ook de originele vergelijkingen en (niet té) uitgebreide beschrijvingen van de omgevingen. Hierdoor stap je als lezer als het ware in de wereld van Ruben en wordt het iedere keer lastig om het boek weer weg te leggen.
Al deze factoren maken De Amsterdamse rat tot het soort boek dat je nadat je het uitgelezen hebt, niet makkelijk weer vergeet. Al was het maar omdat de omslag maakt dat je zin krijgt in patat iedere keer dat je het boek oppakt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
