Hoe een Nederlandse consul duizenden Joden redde
[Signalering] In mei 1940 was Jan Zwartendijk directeur van een verkoopkantoor van Philipsradio’s in de Litouwse stad Kaunas, die op grond van het Molotow-Von Ribbentroppact door de Sovjet-Unie was bezet. Na de Duitse inval in Nederland benoemde de Nederlandse gezant in Riga hem tot waarnemend consul, omdat de Duitser die deze positie voorheen had bekleed dat in de nieuwe situatie niet meer kon doen. Als consul had Zwartendijk onder andere de taak reispapieren uit te geven. Om die reden werd hij benaderd door Joden die vanwege de dreiging van een Duitse bezetting wilden vluchten, maar voor wie veilige Europese landen onbereikbaar waren geworden.
Omdat voor het Nederlandse Curaçao geen visum nodig was, gaf Zwartendijk aan Joden die dit wilden visa voor dit eiland uit. De Sovjets gaven toestemming voor de doorreis via de trans-Siberische spoorweg, en de Japanse consul Sugihara bleek bereid doorreisvisa voor Japan te verstrekken. De bereidheid van de beide consuls om zonder toestemming van hun regeringen te handelen (hoewel Zwartendijk gedekt werd door de Nederlandse gezant in Riga) zou beiden na de oorlog problemen opleveren. Maar hun eigenzinnige handelen redde enkele duizenden Joden het leven. Brokken schrijft op basis van gedegen onderzoek het verhaal van Zwartendijk en Sugihara, met allerhande zijpaden en de lotgevallen van verschillende vluchtelingen die dankzij hun hulp aan de Duitsers hadden
weten te ontkomen. Hij doet dat met de zwier van de romanschrijver,
die hij natuurlijk ook is. Het resultaat is een omvangrijke
pageturner en een indrukwekkende hommage aan de moed van de
enkeling in een schier uitzichtloze humanitaire crisis.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
