Spinoza’s vergeten vriend
[Signalering] Wie wil proeven van het intellectuele klimaat in de Republiek der Verenigde Nederlanden in de Gouden Eeuw, kan niet om hem heen: Baruch Spinoza (1632-1677). Veel mensen weten dat de banneling uit de joodse gemeenschap filosofische traktaten schreef, waarin hij zich uitsprak voor democratische waarden als vrijheid van meningsuiting en geloofsovertuiging. Minder bekend is dat Spinoza een groep vrienden om zich heen had, die zich tot zelfstandige denkers ontwikkelden. Onder hen was de geheimzinnige figuur van Adriaan Koerbagh (1633-69). Vanwege zijn radicale denkbeelden over God en Bijbel werd Koerbagh in 1668 op 35-jarige leeftijd veroordeeld tot tien jaar opsluiting in het Amsterdams Rasphuis. Binnen een jaar legde hij het loodje.
Van een heldhaftig offer voor de wetenschap was geen sprake. Koerbaghs dood was des te tragischer, omdat zijn boeken werden verbannen en verbrand. Zij zouden nooit het beoogde publiek bereiken. Doodzonde, want anders dan de geleerden van zijn tijd schreef Adriaan Koerbagh in het Nederlands. Daaruit sprak zijn wens als gedreven democraat om kennis waarlijk tot een publieke zaak te maken. De ironie vereist dat die nobele intentie tegelijkertijd zijn rampspoed bezegelde: de autoriteiten kregen snel lucht van zijn radicale ideeën. Hij moest het met zijn leven bekopen.
In haar inleiding tot de filosofie van Koerbagh onder de titel De rede: bron van geluk voor iedereen laat filosofisch historica Hannah Laurens de constructieve kant van diens denken zien. Daarin staan de redelijke vermogens van de mens centraal die, wanneer aangespoord en vrijgelaten binnen een tolerante samenleving, voor ieder tot waar geluk kunnen leiden.
—
Eerder verschenen in Volzin
