"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De schelp

Vrijdag, 15 april, 2022

Geschreven door: Mustafa Khalifa
Artikel door: Piet Halma

Getuigenverslag vanuit Syrische martelkampen is nog schrijnend actueel

[Recensie] Dat er sprake is van mensonterende wreedheden in Syrische gevangenissen, wordt pijnlijk duidelijk in de roman 

De roman speelt zich af in de periode van 1982 tot 1994. Khalifa’s boek is deels fictie, maar vertoont parallellen met veel elementen van zijn leven. Net als zijn hoofdpersoon Musa gaat Khalifa naar de universiteit in Frankrijk, waar hij kunst- en filmregie studeert. Als hij in 1982 terugkeert uit Parijs, wordt hij gearresteerd op de luchthaven van Damascus. Van 1982 tot 1994 wordt Khalifa opgesloten in verschillende gevangenissen en detentiecentra, de meeste tijd in de beruchte militaire gevangenis van Tadmur. Lang is hij onwetend dat een rivaal hem jaren daarvoor – ten onrechte- heeft beschuldigd dat hij een criticus is van het Assad regime.

Zonder in deze periode ook maar een pen, laat staan een stukje papier in handen te hebben gehad, reconstrueert Khalifa na zijn vrijlating in de vorm van dagboekaantekeningen wat hem is overkomen nadat hij Parijs heeft verlaten. Zo beschrijft hij de vernederingen en gruwelijke martelingen die hij moet ondergaan om hem tot een bekentenis te brengen dat hij een vijand van Assad is. Hij legt vast hoe het voelt om een langdurige gevangenisstraf te moeten uitzitten samen met honderden anderen in een te kleine ruimte. Behalve de benauwende claustrofobie is er achter zijn slaapplek een piepklein gat in de wand waardoor hij, met een deken over zijn hoofd, de mogelijkheid heeft van dichtbij te zien hoe er op een nabijgelegen plein mensen opnieuw vernederd, gemarteld en opgehangen worden.

Je vraagt je af hoe iemand na veertien jaar gevangenschap zich nog zoveel details voor de geest kan halen. Khalifa beschrijft geleerd te hebben hoe je teksten kunt memoriseren. Natuurlijk is deze roman ook fictie, een gedetailleerd relaas moet onmogelijk zijn precies op te schrijven.

Dans Magazine

Zo beschrijft de hoofdpersoon Musa, na al die jaren noodgedwongen tussen alleen mannen te hebben doorgebracht, dat er een liefdesverhaal opbloeit tussen Musa en een collega-kunstenaar met de naam Nasiem. Ze spreken tot ongenoegen van medegevangenen Frans met elkaar.

Seksuele details ontbreken, maar het voelt als een intieme vriendschap tussen beiden. Misschien zoals die tussen David en Jonathan of zoals de filosoof Montaigne deze beschrijft. Hun wederzijdse verbondenheid is bijzonder. Er komt dan ook een onvermijdelijk moment dat ze elkaar echt los moeten laten. Romeo en Julia.

In de tussenliggende jaren is een oom van Musa een machtig man geworden in Syrië. Dankzij connecties van deze oom komt Musa eindelijk vrij. Toch brengt het laatste deel van de roman, dat het eerste jaar van Musa na de gevangenis vertelt, geen verlichting. Hij ontmoet Nasiem opnieuw en dat brengt een nog grotere tragedie met zich mee.

Musa kan niet geloven dat zijn mede-Syriërs onwetend zijn van wat er allemaal in de gevangenissen in hun land gebeurt, terwijl dit ook nog plaats vindt buiten het medeweten van de wereldgemeenschap en haaks staat op iedere vorm van internationaal recht. Mastafa Khalifa ziet in 2006 kans Syrië te ontvluchten. Momenteel woont hij weer in Frankrijk.

De schelp is in 2008 voor het eerst verschenen en in de jaren daarna vertaald in meerdere talen. Op 15 april verschijnt voor het eerst een Nederlandse editie die uit de oorspronkelijke taal, het Arabisch, fraai vertaald is door Djûke Poppinga.

Eerder verschenen op NieuwWij