Dik aangezette toekomstroman
In De sluismeester wil Christoph Ransmayr waarschuwen voor een mateloze verheerlijking van het verleden. Jammer genoeg weet hij daarbij zelf ook geen maat te houden.
[Recensie] In een sluizencomplex gebouwd om de veertig meter hoge Grote Waterval te omzeilen, gebeurt een ongeval. Een bootje duikt de dieperik in en er vallen vijf doden. Er volgt een onderzoek, maar een officiële beschuldiging komt er niet. Een jaar later echter laadt de sluismeester een antieke praam vol steenzout, gaat aan boord en vaart over de rand van de waterval. Het resultaat van een knagend geweten, aldus de goegemeente, want de sluismeester was na het ongeval nooit meer dezelfde geweest.
Christoph Ransmayrs De sluismeester speelt in de nabije toekomst. Door interne twisten is de EU uit elkaar gevallen in graafschappen die meer met hun verleden dan met hun toekomst bezig zijn. Het einde van de fossiele energie toont de waarde van water, wat de graafschappen verleidt tot afdammen en omleiden van rivieren ten dienste van het eigenbelang. Er volgen conflicten en zelfs heuse oorlogen, waardoor vluchtelingen door het oude Europa trekken en steeds meer graafschappen overgaan tot het instellen van strikte etnische wetten. Jana, de vrouw van de sluismeester, was na de vierde Dalmatische oorlog naar Bandon gevlucht, ergens te situeren in centraal Europa, waar de sluismeester woonde. Ze waren getrouwd, kregen twee kinderen, maar uiteindelijk moest Jana vertrekken, terug naar haar geboortestreek.
En toen gebeurde dus dat ongeval en pleegde de sluismeester zelfmoord, alleen gelooft zijn zoon, de verteller van Ransmayrs roman, er geen snars van. Als waterbouwkundige is hij in Cambodja actief. Hij komt er in contact met slachtoffers van de Witte en Rode Khmers, die elk op hun manier terug wilden naar het verleden van hun land en daarbij miljoenen slachtoffers maakten. Zijn vader, denkt de verteller, had eenzelfde hang naar het verleden. Hij wou terug naar de glorietijd van Bandon, toen de streek de zoutmijn van centraal Europa was en er niet alleen plezierbootjes door de sluis voeren. Het ongeval was dus geen ongeval geweest. “Eist niet elke terugkeer naar het verleden de dood als offer?” vraagt hij zich af, niet beseffend dat zijn onstilbare verlangen naar die keer dat hij seks had met zijn zus Mira misschien ook wel eens nefaste gevolgen zou kunnen hebben.
Ransmayr is een naam als een klok in de Oostenrijkse letteren. Thuis heeft hij een pronkkast vol prijzen en onderscheidingen voor romans waarin hij steevast het Europese verleden en heden aan elkaar koppelt en vaak ook uitstapjes maakt naar andere werelddelen, zoals De laatste wereld en Morbus Kitahara. Ook in De sluismeester is hij goed op dreef en gebuikt hij ronkende zinnen en originele metaforen. Alleen ligt het er allemaal wat te dik op. Hij stopt niet met herhalen dat Europa ten onder gaat aan het nationalisme en dat nostalgie en romantiek rechtstreeks naar de vernietigingskampen van de Rode Khmers leiden. En zelfs dat is nog niet genoeg. Wat bijvoorbeeld te denken van Jana’s nieuwe vriend, een landmeter die met zijn tachymeter de vrede tussen de joodse kolonisten en de Palestijnse olijfboeren wil bevorderen? Goede bedoelingen maken nog niet meteen een geloofwaardige roman, zo blijkt.
—
Eerder verschenen op De Morgen
