Schijnsel van een onvoltooid leven
Met De sterren stil stelt Natalie Koch een gevoelig punt aan de orde: hoe verwerk je de plotselinge dood van een geliefde vriend respectievelijk vader? Wat zijn herinneringen nog waard als je niet meer na kunt vragen of ze waar zijn? En moeten herinneringen wel waar zijn? Vriend George en dochter Noortje filosoferen er duchtig op los in een dichtbegroeid struikgewas van bloemrijk proza, waar Koch het echte snoeiwerk aan de lezer overlaat.
Dennis is fotograaf en zwerft met zijn camera de wereld over. Niet de internationale brandhaarden trekken zijn lens aan, maar gewone mensen in hun doodgewone dagelijkse strijd om het bestaan. Dennis, die ‘genadeloze grond onder zijn voeten wilde voelen en land zien voorbij de horizon’, sterft tijdens een van zijn trips. Zelfmoord of een ongeluk? Zijn dood blijft lang een mysterie.
In bloed geschreven
George en Dennis zijn al bevriend sinds de schoolbanken, hun vriendschap is zo’n verbond voor het leven dat regelrecht geplukt lijkt uit de jongensboeken: in bloed geschreven dus, ‘op papier dat Dennis op perkament had doen lijken door het eerst in thee te dompelen en daarna met een brandende lucifer langs de randen te gaan’. In hun relatie is Dennis duidelijk de onverschrokken, bandeloze held, ademloos gadegeslagen en gevolgd door de tobberige, onzekere George die in zijn vriendschap een bijna slaafse houding aanneemt. De dood van Dennis laat George ontredderd achter, alsof ook zíjn leven abrupt tot stilstand is gekomen. ‘Mijn leven is een roadmovie die zich op één plaats afspeelt.’
Dennis’ dochter Noortje is drie jaar oud als haar vader verongelukt. Terwijl George probeert de vriendschap te analyseren vanuit een veelheid aan merendeels broeierige herinneringen, moet Noortje het doen met slechts één foto en één herinnering. Haar moeder Brenda is weinig mededeelzaam over Dennis en geeft haar precies die informatie over haar vader die beantwoordt aan Noortjes vragen: wat was zijn lievelingseten? Wat zijn lievelingsfilm? En waarom was papa zo vaak weg? Het was zijn werk, en waarom dat werk altijd zo ver weg moest, weet Brenda niet, punt uit. ‘Heb je nog huiswerk?’
Sterren
In tegenstelling tot George, die zich verliest in het verleden, richt Noortje zich energiek op de toekomst. Voor de nodige levenswijsheid wendt ze zich tot haar twee oude vrienden; haar breekbare, mooie pianolerares – ‘een Russische prinses noemt mijn moeder haar’ – en Sjors, de man van de sterrenwacht, die ‘de hemel als een boek leest’. Haar ontdekkingen vervat ze in wetten die ze in haar wettenboek schrijft en die ze ‘altijd weer allemaal achter elkaar leest, want dan klopt de wereld’.
Groots is ze in haar acceptatie van de nieuwe vriend van haar moeder, de man die de sterren in Brenda’s ogen terugbrengt. Noortje vraagt zich af of haar vader ‘die sterren ooit heeft gezien en of het dezelfde sterren zijn’. Dat maakt de bespiegelingen van Noortje dan ook een stuk levensechter dan die van George, die verstrikt raakt in een web van sombere gedachtespinsels, door Koch uitgewerkt in soms onnavolgbaar ingewikkeld en weids proza.
‘Vrijer kan de tijd niet worden. Of leger, het is maar hoe je het bekijkt. Leegte is vrijheid die te lang op de plank heeft gelegen en nu smaakt naar bederf. Ik kan uren kijken naar het draaien van de wijzer. De tijd rent terwijl ze stilstaat. Misschien betekent het dat datgene wat het snelst gaat, in dit geval een secondewijzer, de minste definitie biedt.’
De episodes vanuit het perspectief van Noortje hebben vaart en ademen optimisme en levenslust. Het pessimistische karakter van George krijgt vorm in een trage verhaallijn die tergend langzaam wordt uitgesponnen naar een einde dat eigenlijk een begin is. Het helpt daarbij niet echt dat het verhaal in de eerste persoon enkelvoud en grotendeels in de onvoltooid tegenwoordige tijd is geschreven. Daardoor krijgt de lezer de indruk dat hij iedere foto van de duizenden die Dennis maakte, zal moeten bekijken voordat hij zich een beeld mag vormen van zijn leven. De metafoor van de sterrenhemel dringt zich op. Zonder goede sterrenkaart zijn George, Noortje en de lezer kansloos.
‘Allemaal hebben ze een verhaal,’ zegt de man van de sterrenwacht. ‘Je kunt de sterrenhemel lezen als één gigantische chemische reactie, maar ook als een boek vol verhalen die de mensen blijkbaar zoveel zeiden dat ze ze in de eeuwigheid wilden schrijven.‘ In De sterren stilblijven veel verhalen liggen waar niemand diep in durft te graven. Koch schreef een boek als een sterrenhemel, maar het schijnsel van een onvoltooid leven is te zwak om met het blote oog te kunnen worden gezien.
