"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De tentoonstellingsmaker van de 21ste eeuw

Donderdag, 30 juli, 2020

Geschreven door: Annika Kuyper, Guusje Hallema, Harry van Vliet, Bernadette Schrandt
Artikel door: Vera Weterings

De bezoekersbeleving in musea

[Recensie] Hoe ervaart een bezoeker zijn of haar tentoonstellingsbezoek? Het is de vraag van één miljoen. Een eenduidig antwoord is lastig te geven, dat blijkt wel uit de vele symposia en vakliteratuur die de afgelopen jaren de revue passeerden. De Hogeschool van Amsterdam stortte zich met de projecten Designing Experiencescapes en De tentoonstellingsmaker van de 21ste eeuw ook op de kwestie. Het resultaat is een praktische methode gebaseerd op uitgebreid onderzoek met dertien musea en vijf ontwerpbureaus op het gebied van content, design, productie en realisatie van museale ervaringen.

Waar musea zich in de 18de eeuw vooral statisch presenteerden vanuit wetenschappelijke en kunst-educatieve overwegingen, verschoof dit door de eeuwen heen steeds meer in de richting van een presentatievorm die rekening houdt met de wensen en behoeften van de bezoekers. Vandaag de dag zijn tentoonstellingen steeds meer gemaakt als beleving: de ruimte, de objecten en digitale media moeten ervoor zorgen dat bezoekers zich helemaal ondergedompeld voelen in het verhaal. Het onderzoeken van die ervaring wordt steeds complexer. Hoe weet je of de concepten die je hebt bedacht ook werken? Welke elementen dragen bij aan de beleving? Wat zou je moeten veranderen?

Sturen op beleving

Bezoekersbeleving is een ingewikkeld samenspel van wat de bezoeker aan ‘prikkels’ ervaart op een tentoonstelling en wat de bezoeker zelf ‘meeneemt’ bij het bezoek: behalve om leeftijd en sekse gaat het ook om verwachtingen, motivaties, interesses en eerdere ervaringen. In het onderzoek De tentoonstellingsmaker van de 21ste eeuw is onderzocht of sturing op narrativiteit, sfeer, digitale media en participatie invloed hebben op de mate waarin bezoekers geraakt worden, geïnspireerd raken en iets hebben geleerd.

Kookboeken Nieuws

Het onderzoek in de diverse musea leverde veel data op over bezoekersbeleving. Ook konden er praktische hulpmiddelen worden ontwikkeld om te reflecteren op tentoonstellingen, het ontwerpproces of de manier waarop bezoekers de tentoonstellingen ervaren. Een daarvan is de Museumwijzer, een strategisch instrument om na te denken en te bespreken hoe het museum zich wil verhouden tot zijn publiek. Het laat museummedewerkers reflecteren over de manier waarop zij hun collectie willen presenteren en wat zij van dat publiek verwachten.

Evaluatie en sturing

Ook is er een ontwerpspel ontwikkeld dat helpt bij de inrichting van tentoonstellingsruimtes. Aan de hand van diverse spelkaarten krijgen tentoonstellingsmakers inzicht in de keuzes die zij daarbij maken. Er zijn spelkaarten voor de vier fases van zo’n proces – ontwerpen, realiseren, presenteren en afronden –, om in alle fases de verwachtingen en aannames over de werking van tentoonstellingselementen op de bezoekers te evalueren. Andere hulpmiddelen richten zich op de sturing van de bezoekersbeleving: van puzzelen hoe om te gaan met de vele elementen in een ruimte die een beleving kunnen vormen, tot meer inspiratie over hoe beleving überhaupt een onderdeel van het ontwerp kan zijn.

Wie concrete oplossingen verwacht voor de belevingswaarde binnen de museale sector, zal teleurgesteld zijn. Dat biedt de studie niet. Wel is hier een methode ontwikkeld waardoor vakgenoten hun misschien wat vastgeroeste manier van werken tegen het licht kunnen houden en op zoek kunnen gaan naar de eigen aannames en verwachtingen. De ontwikkelde hulpmiddelen zijn nuttige handvaten om discussies tussen professionals te faciliteren in een spelomgeving. En zo bieden de diverse uitkomsten van het onderzoek op verschillende momenten ondersteuning bij de vormgeving van tentoonstellingen.

De toolkit is online beschikbaar.

Eerder verschenen op Hereditas Nexus