"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De tolk van Srebrenica

Woensdag, 2 september, 2020

Geschreven door: Hasan Nuhanovic
Artikel door: Evert van der Veen

[Recensie] De tolk van Srebrenica heeft een aangrijpend begin dat de lezer direct bepaalt bij de impact van gebeurtenissen op het leven van de auteur. Hij vertelt in dit boek over zijn leven en de wijze waarop hij als tolk voor Dutchbat werkt die niet – kunnen of willen – voorkomen dat zijn ouders en broer van de compound worden afgevoerd en vervolgens door de Serviërs worden vermoord. In 2013 wordt hij door de rechter in het gelijk gesteld: “Dutchbat had de mannelijke leden van het gezin, Hasans vader en broer, niet mogen uitleveren; de Nederlandse staat is medeaansprakelijk voor hun dood”, pagina 7.

In het begin van het boek is de groeiende spanning tussen Serviërs en moslims voelbaar en deze neemt geleidelijk toe en lijkt onafwendbaar. Hasan koopt een mes om zich te kunnen verdedigen en hij is niet de enige die dat doet. Het gezin gaat weg en treffend brengt Hasan dit onder woorden: “Toen dachten we er nog niet zo over, maar dit was het moment waarop we vluchtelingen werden”, pagina 36. De oorlog breekt uit en “alle jongens en mannen uit het dorp waren van de ene op de andere dag strijders geworden”, pag. 65. Doordat Hasan de gebeurtenissen vrij gedetailleerd beschrijft, komt de lezer er dicht bij en voelt die wat de strijd tussen diverse groepen teweeg brengt. Interessant is de discussie over de religieuze duiding waar Hasan ook bij stilstaat. Hij vraagt zich af – maar verwerpt deze gedachte tegelijkertijd – of dit Gods straf is omdat de moslims afvallig zijn geworden. De dreiging van Servische milities is groot en daarom vlucht het gezin richting Srebrenica dat nu “werd bewoond door vluchtelingen uit de omliggende dorpen die door de Servische milities waren ingenomen en meestal met de grond gelijk gemaakt”, pagina 162. Er ontstaat gebrek aan voedsel en door de aanhoudende bombardementen neemt het aantal vluchtelingen alleen maar toe. Zij voeren ‘acties’ uit: tochten naar Servische dorpen waar men voedsel probeert te roven. Daarbij vallen slachtoffers maar de nood is te hoog om dit risico niet te nemen. Later vinden er voedseldroppings plaats. De medische situatie in ziekenhuizen is schrijnend en primitief; er is aan alles gebrek. Goud is niets meer waard als ruilmiddel voor voedsel. De Serviërs zijn te sterk: “In februari en maart veranderde het gebied in een regelrechte hel. Onze verdedigingslinies bezweken de ene na de andere”, pag. 249.

De bekende en achteraf schrijnend loze belofte van generaal Morillon komt naar voren: “Jullie staan nu onder bescherming van de Verenigde Naties!”, pagina 300. Nadat er uiteindelijk sprake is van een wapenstilstand en de voedselkonvooien vrije doorgang krijgen, groeit de hoop: “We zijn gered!”.

Tegen het einde van het boek wordt Hasan tolk bij het leger van de VN en komt zo in aanraking met Dutchbat: “Ik deed mijn werk goed. Ik dacht dat ik daarmee de VN en de plaatselijke ‘strijdende partijen’, zoals de officiële benaming van de VN luidde, zou kunnen helpen een oplossing te vinden om tenminste het staakt-het-vuren in stand te houden… Ik deed het voor mijn ouders en mijn broer. Ik deed het voor alle mensen die in de enclave vastzaten”, pag. 342.

Hereditas Nexus

In het laatste hoofdstuk voelt de lezer de spanning groeien. Het beeld dat Hasan hier van Dutchbat is niet onverdeeld gunstig om het maar voorzichtig te zeggen want het gedrag en de reacties van een aantal mensen is nogal ontluisterend. Emotioneel en aangrijpend is het afscheid van Hasan en de andere gezinsleden. Niemand van Dutchbat lijkt zich voor hem in te zetten en Hasan voelt zich dan ook alleen en in de steek gelaten. Zo eindigt dit boek op beklemmende wijze. De titel suggereert wellicht dat de periode van tolk zijn en alles wat daar uit voortvloeit, de hoofdinhoud van dit boek vormt. Dit is niet geval maar het maakt het boek niet minder waardevol.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles