De utopische inspiratie voor Alan Greenspan en Milton Friedman
[Signalering] Met het definitieve echec van het communisme eind jaren tachtig leek het einde van de geschiedenis nabij. Geen botsing van wereldbeschouwingen meer, maar de vanzelfsprekende alleenheerschappij van een neoliberaal kapitalisme dat in Reagan en Thatcher zijn politieke voortrekkers had. Privatisering, deregulering en marktwerking waren de toverwoorden die de weg naar de nieuwe homogene orde plaveiden.
Laat het over aan de vrije markt – ook in Nederland is er afgelopen decennia goed naar dit neoliberale gebod geluisterd. Onder het mom van noodzakelijke bezuinigingen en onontkoombare hervormingen werd stapje voor stapje de maatschappij bedrijfsmatig gereorganiseerd. Steeds meer overheidstaken en -diensten werden afgestoten en overgedragen aan private marktpartijen. Concurrentie zou zowel de prijs reguleren als de kwaliteit waarborgen.
Hoe deze ontwikkelingen te duiden? Waar komt dat sterke geloof in het heil van de markt vandaan? Waarom laten we ons collectief gijzelen door economische denkbeelden die eerder ideologisch dan wetenschappelijk gerechtvaardigd zijn? In zijn boek De utopie van de vrije markt uit 2010 gaat filosoof Hans Achterhuis diepgaand in op deze vragen.
De centrale figuur in zijn analyse is de voor ons onbekende, maar in Amerika zeer invloedrijke schrijfster Ayn Rand. Haar boek Atlas Shrugged uit 1957, zo laat Achterhuis zien, vormt de utopische inspiratie voor machtige economen als Alan Greenspan en Milton Friedman. Net als destijds het communisme heeft het kapitalisme zijn manifest, een soort blauwdruk van de ideale samenleving.
De vrije markt is geen natuurlijk gegeven maar een door mensen bedachte en beleden utopie. En omdat het utopische doel de middelen heiligt, zijn de implicaties van het geloof erin groot. Geïnspireerd door schrijvers als Polyani, Foucault en Naomi Klein, laat Achterhuis met historische en actuele voorbeelden zien hoe dit geloof blind maakt voor de waarden van solidariteit en gemeenschappelijkheid. En ook hoe het geweld, vernietiging, ongebreidelde hebzucht en, paradoxaal genoeg, allerlei vormen van staatsinterventie in de hand werkt.
Je zou je voor minder losmaken uit de beklemmende omhelzing van het vrijemarktliberalisme.
—
Eerder verschenen in Intermediair
