Een te vol huis
Een triomf. Michiel van Straaten is de nieuwe staatssecretaris op de post Technologie en Milieu. Ooit was hij milieuactivist, kraker en goede vriend, nu zijn er nieuwe vrienden en nieuwe verantwoordelijkheden. Maar Michiels oude idealen en loyaliteiten spelen op. Privé is er vanalles aan de hand, politiek weet hij niets waar te maken, en teleurgesteld neemt hij afscheid. Zijn val is klassiek: niet de veranderde situatie, maar de veranderde inzichten in de situatie nopen hem tot zijn stap. Het is daarom eigenaardig dat Louise Fresco in haar nieuwste boek De utopisten zich genoodzaakt ziet er zoveel omheen te construeren.
De utopisten begint met een karakteristieke scène. Voor vrienden en bekenden, oud en nieuw, organiseert de zojuist benoemde staatssecretaris in het huis van zijn vriendin een feest. De vrienden, vooral de oude vrienden, passeren de revue: de hardcore-milieuactivist, de milieuwetenschapper, Paul, de journalist, die in verre landen fotoreportages maakt van ellende, Claire, de eens zo flamboyante echtgenote waarvan Michiel scheidde van tafel en bed, hun dochter die rouwt om haar Ecuadoraanse vriendje. Daartegenover de nieuwe, uiterst toonbare vriendin, de politieke mentor, de mensen van de links-liberale partij. Michiel speecht, maar hij slaagt er niet in beide groepen te verenigen met zijn wollige redevoering tussen idealisme en compromis. Een veeg teken.
Het huis is vol, en dat kenmerkt ook de roman. Bij de vele personages en even zovele loyaliteiten voegt Fresco een snufje Yes, minister – een bestuurder die bezig gehouden moet worden om geen gevaar voor het bestuur te worden – en komt ook de vergelijking met Thoméses Vladiwostok! op: veel leeg gepraat zonder oog voor het afbraakrisico. Ondertussen is ieder personage voor zich bezig met het plaatsen van zijn of haar oude idealen in de nieuwe praktijk én met persoonlijke omstandigheden als stervende ouders, zwangerschap en vreemdgaan. De utopisten uit de titel herbezinnen zich. Expliciet.
‘Paul zei tegen niemand in het bijzonder: “Er bestaan oude en nieuwe vriendschappen. Dat heeft niets met de duur te maken. Oude vrienden zijn degenen aan wie je je blootgeeft, en soms is dat moeilijker dan om te gaan met nieuwe vrienden. Het aantrekkelijke van nieuwe vrienden is dat je ze een selectief beeld van jezelf kunt geven, alsof je oude ik niet meer bestaat.”
“Niet zo pessimistisch,” glimlachte een onbekende vrouw tegen hem, en Paul knikte zonder te antwoorden.
“Michiel koopt niemand om, hoor. Hij overtuigt alleen,” ging het gesprek door.
“Hij sluit compromissen. Als het hem zo uitkomt, tenminste.”
“En altijd met argumenten, ha ha!”
“Natuurlijk, natuurlijk, dat zeggen alle politici,” zei iemand sussend.
“Maar Michiel is niet zoals de andere politici, hij is integer tot op het bot,” lachte de allereerste spreker luid.’
Elke regel van dit boek bevestigt het: de politiek is een slangenkuil. En dat hoeft wat mij betreft niet zo nadrukkelijk, niet zo expliciet. Het is dat benoemen dat gaat ergeren aan De utopisten, maar ook de bewerkte diepgang van de personages. Veel verder dan bovenstaande korte kenschetsen worden de mensen rondom Michiel namelijk niet uitgediept, hijzelf ook niet. Fresco heeft ideëen gezichten gegeven, maar handen en voeten ontbreken; ze geeft ze woorden, maar het klinkt nergens natuurlijk. In plaats daarvan heeft ze de ideëen – het gebrek aan zorg voor onze naasten, het nemen van verantwoordelijkheid voor je idealen, de strijd tussen actie en compromis, tussen ambitie en bezinning, de zwakte van het bestuur – opgestapeld tot een krachteloze wirwar.
Maar misschien is dat niet waar De utopisten over had moeten gaan. De theorie van Paul over oude en nieuwe vriendschappen speelt regelmatig op gedurende de roman. De waardeloosheid van nieuwe vriendschappen komt scherp aan het licht, de verwaarlozing van de oude wordt bestraft. Als politieke roman doorstaat De utopisten de vergelijking met Marjolein Februari’s geconcentreerdere, geestige De literaire kring en P.F. Thoméses scherpere, bij tijd en wijlen hilarische Vladiwostok! amper, dit is een sympathieker en frisser hoofdthema. Maar ook als niet hun idealen maar de protagonisten zelf centraal staan, dan moeten we vaststellen dat ze wat meer kleur en aankleding verdiend hadden. Met deze utopisten wordt de wereld niet verbeterd.
