"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De verdeelde Nederlanden

Dinsdag, 21 december, 2021

Geschreven door: Sjoerd Beugelsdijk
Artikel door: Evert van der Veen

De actuele situatie belicht

[Recensie] Identiteit ligt tegenwoordig nogal gevoelig en wie daar teveel nadruk op legt, loopt momenteel al snel het gevaar dat het gesprek polariseert. Kan er nog sprake zijn van zoiets als een nationale identiteit in een wereld die steeds verder globaliseert? Wat bindt ons samen in Nederland in een tijd waarin er steeds minder gemeenschappelijk gedeelde waarden lijken te zijn?

“Vertrouwen is de lijn die de samenleving bij elkaar houdt,” aldus Sjoerd Beugelsdijk maar in veel debatten lijkt het vertrouwen over en weer een kwetsbare zaak. Er is een emotionele binding met ons land en er zijn mensen voor wie bijvoorbeeld ‘Zwarte Piet’ daar onlosmakelijk mee verbonden is. In een tijd waarin voor hun gevoel al zoveel zekerheden en tradities verdwijnen, werpen zij zich op als hoeder van dit vermeende nationale erfgoed.

Het is zoals onze huidige koningin – toen nog prinses want het is alweer even geleden – terecht constateerde: dé identiteit bestaat niet. Daarvoor zijn de culturele, maatschappelijke, culturele en politieke verschillen gewoon te groot en lopen zij tegenwoordig alleen maar verder uiteen. “Nationale identiteit is een reservoir aan dergelijke tradities en erfgoed, waarden en opvattingen, symbolen en mythen dat van generatie op generatie wordt doorgegeven en mensen verenigt” (p. 41). Van alles wat ons samenbindt is taal – begrijpelijk – veruit het belangrijkste element.

Sjoerd Beugelsdijk beschrijft in De verdeelde Nederlanden het spanningsveld tussen universalisten, mensen met een mondiale blik en open houding tegenover de EU, en tradionalisten, mensen die zich liever tot het vanouds vertrouwde Nederland beperken. Interessant is zijn constatering dat de huidige globalisering niet nieuw is: in de jaren 1870 – 1914 was er ook een globaliseringsgolf.

Boekenkrant

Dit boek biedt een helder en bondig overzicht van actuele veranderingen. De secularisatie heeft als gevolg dat de kerk een steeds kleinere plaats inneemt en “is verworden tot cultureel erfgoed”. Politieke verschuivingen hebben het brede midden al enige tijd van zijn dominante positie beroofd en het aantal politieke partijen is groter dan ooit.

Ook signaleert Sjoerd Beugelsdijk andere ontwikkelingen. Waar vroeger plicht voorop stond – we waren een calvinistisch land – daar zetten plezier en persoonlijke ontplooiing nu meer de toon. Het aantal mensen met stemmingsstoornissen – een breed begrip waar depressie en burn-out onder vallen – is sinds 1991 verdubbeld.

In het laatste hoofdstuk doet de auteur negen suggesties om de polarisatie te stoppen. De teneur hiervan kan worden samengevat in een uitspraak van Tjeenk Willink die wordt geciteerd: “de democratische rechtsorde sluit in (ieder telt mee), niet uít” (p. 173). De suggesties hebben raakvlakken met de ideeën die Pieter Omzigt in zijn boek Een nieuw sociaal contract ventileert.

Sjoerd Beugelsdijk is hoogleraar economie en bedrijfskunde in Groningen. Hij was mederedacteur van het SCP rapport over de nationale identiteit in 2019.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles