"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Wereld van De Wachter

Dinsdag, 6 december, 2016

Geschreven door: Dirk De Wachter
Artikel door: Jonas Vandroemme

Psychiater zoekt hoop in een zieke samenleving

[Recensie] De Vlaamse psychiater Dirk De Wachter verwierf bekendheid als auteur van Borderline Times (2012) en Liefde, een onmogelijk verlangen (2014). In zijn spraakmakende boek uit 2012 trok De Wachter aan de alarmbel. Volgens hem voldoet onze maatschappij immers aan alle criteria van het borderlinesyndroom, zoals daar zijn: eenzaamheid, instabiele relaties, wankele identiteiten, zelfverminking, zinloosheid, leegte en tal van andere deplorabele toestanden. Geen vrolijk plaatje, om kort te gaan.

Dat psychisch leed schering en inslag is bij de mensen die in zo’n doodzieke maatschappij leven, hoeft volgens De Wachter dan ook niet te verbazen. Als “kanariepietjes in een steenkoolmijn” zijn wij de levende symptomen van deze dolgedraaide tijden.

In De Wereld van De Wachter bouwt de psychiater verder op dat idee. Hij buigt zich opnieuw over de kwetsbare menselijke ziel, maar observeert meer vanuit een persoonlijke invalshoek. Niet zozeer als arts, maar als iemand die zelf ook met beide voeten in een krankzinnige samenleving staat. Krankzinnig is in ieder geval het woord. Want wat De Wachter om zich heen ziet, stemt droef te moede: de mens holt zichzelf achterna als een egocentrisch en hyperindividueel ikje. In een goddeloze, postmoderne leegte slepen we onszelf voort van de ene kortzichtige impuls naar de volgende loze kick. We zijn overprikkelde hedonisten, losgeslagen in een instantcultuur die wordt geregeerd door consumptie. De Westerse maakbaarheid drijft ons tot oppervlakkigheid en ziekmakende prestatiedwang. En de beeldcultuur? Die holt onze taal uit, waardoor we alleen nog schreeuwen en niet meer in staat zijn om innige contacten te leggen met de mensen om ons heen. Een kwalijke trend die verder in de hand wordt gewerkt door verregaande digitalisering en nieuwe, virtuele werelden.

Dat klinkt allemaal nogal donker, nietwaar? Het is iets wat me doorheen het hele boek opviel: De Wachter heeft ongetwijfeld een scherpe blik en legt de vinger op vele wonden, maar de formuleringen zijn vaak uitvergroot en veralgemenend, soms op het theatrale af. We worden niet gewoon bestookt door reclameboodschappen, nee, “we lijken te staren naar lichtbakken als konijnen met rooddoorlopen ogen”. En als we iets delen op sociale media, dan “doen we dat met een grote felheid en met veel lawaai: we vormen onze eigenste alledaagse muzak, met hoge en lage toonsoorten; een achtergrondruis aan meningen.”

Boekenkrant

Daar komt nog bij dat De Wachter een belezen man is. Het boek is doorspekt met citaten van Vasili Grossman, Michel Houellebecq, Emmanuel Levinas en andere intellectuele geesten. Daar is op zich niets mis mee, maar het betoog wordt er wel nog zwaarder door. En hoewel De Wachter een begenadigd schrijver is, laat hij zich soms ook verleiden tot ietwat vreemde pennenkronkels:

“We dolen in het rond, hyperventilerend door gebrek aan zuurstof. Bestanddelen van zoet en zuur – telkens apart van elkaar gescheiden – scheiden we af in de dampkring. Onze materie is geld. Met een elektrische lading, winst, die onvoorspelbaar slingert van negatief naar positief en terug, synthetiseren we ons denken in hokjes. Atoomnummer 1. Ego eerst. Het is de mens: M1 op de tabel van Mensenjev.” (p. 110)

De auteur wil ongetwijfeld niet in naam van iedereen spreken, maar bij dergelijke literaire, karikaturale schetsen vroeg ik me nu en dan wel af: is dat echt zo? De Wachter is zeker niet cynisch en het boek heeft ook een hoopvolle teneur – als we opschieten is de wereld nog te redden – maar dat aspect raakt ondergesneeuwd door de vele brede verwoordingen van onze ziekelijke ikjes. In dat opzicht steekt het verhaal van De Wachter af tegen de oproep tot mateloosheid van Ignaas Devisch, waarin de zoektocht naar zin nadrukkelijker en toegankelijker aanwezig is.

Al gaat De Wereld van De Wachter natuurlijk breder dan het thema rusteloosheid. Naast de sombere diagnose van onze maatschappij worden ook wereldproblemen zoals terrorisme, het klimaat en de vluchtelingencrisis onder de loep genomen. Met herkenbare voorbeelden uit het dagelijkse leven en de media doet De Wachter dat ook treffend: hij heeft niet de waarheid in pacht, maar stelt wel de juiste vragen.

Ondanks de zware toon is De Wereld van De Wachter een boeiende eyeopener en een scherpe synthese van onze moderne samenleving. Het biedt nieuwe perspectieven, stemt tot nadenken en suddert nog lang na in je hersenpan.

Eerder verschenen op Vreemder dan fictie